Νικος Τσιφόρος ΟΙ ΜΑΣΟΝΟΙ

Η ιστορία της Μασονίας είναι, γεμάτη καταπληκτικές παρα­δόσεις και μύθους, γεμάτη παραγνωρισμένες αλήθειες και πλάνες, γεμάτη κατηγορίες και μίση.

Αδύνατο βέβαια να περιλάβει κανείς αυτή τη σύγχυση σ' ένα κε­φάλαιο. Θα λέγαμε ακόμα και σ' ένα ολόκληρο βιβλίο. Οι σημε­ρινοί μασόνοι, ανάλογα πάντα με τις στοές στις οποίες ανήκουν, ακούν, ακούνε συχνά κάθε είδους διήγηση και είναι ακόμα και για ι ους ερευνητές που ανήκουν στην οργάνωση, σχεδόν αδύνατο να διαμορφώσουνε μια καθαρή και σωστή γραμμή πάνω στην ιστο­ρία της Μασονίας.

Το γεγονός είναι ένα: Η Μασονία ξεκινάει, κατά τις πιθανότε­ρες εκδοχές, από τον Μεσαίωνα. Και ξεκινάει από τους οργανικούς τεχνίτες των μεγάλων καθεδρικών ναών εκείνης της εποχής, τους σημαντικούς, βέβαια, δηλαδή αρχιτέκτονες, μηχανικούς, πρωτομαστόρους, αρχιτεχνίτες και ειδικευμένους εργάτες, που φαίνεται  ότι κατείχαν μεταξύ τους επαγγελματικά μυστικά αφ' ενός  και σημεία αναγνωρίσεως των ικανοτήτων τους αφ' ετέρου.

Κ έτσι άρχισε, το πράμα τελικά στην Αγγλία του 17ου αιώνα αρ­χικά. () Μασονισμός διαμορφώθηκε από επαγγελματική μυστική οργάνωση, μη γνωστή ακόμα στους πολλούς, σε μυστική εταιρία που ξέφυγε από τα επαγγελματικά πλαίσια και απλώθηκε σε κοινωνικά πεδία.

Από δω και πέρα, η «κατασκευή» δεν είχε πια παρά μόνο συμβολικό χαρακτήρα. Το γεγονός φαίνεται με την πρώτη ματιά πα­νό, αλλά έτσι ακριβώς έγινε. Από επαγγελματισμό σε κοινωνική  οργάνωση που κράτησε μόνο συμβολικά τα «μυστικά» και πλουτίστηκε  πια με κανόνες κοινωνικούς ή κανόνες ιπποτικούς, ανάλογα πια με τις απαιτήσεις της μορφής που πήρε.

Να το  αναλύσουμε καλύτερα. Κάποτε υπήρχε το Σώμα το Σώμα των Ιπποτών της Μάλτας, που υπάρχει και σήμερα. Όταν έγινε αυτό Σώμα των Ιπποτών, ο πρωταρχικός του κανόνας, για τα μέλη φυσικά, ήταν να μάχονται πάνω στο άλογο. Αλλά με τον καιρό τα άλογα καταργηθήκανε. Το σώμα όμως έμεινε. Σήμερα οι Ιππότες   της Μάλτας δεν μάχονται πια πάνω στο άλογο, θα 'τανε γελοίο. Κρατήσανε όμως και το σώμα και ορισμένους κανόνες του και ορι­σμένα μυστικά και ορισμένα τελετουργικά και τ' αλλάξανε σύμ­φωνα με τις απαιτήσεις της εποχής.

Ε, λοιπόν, το ίδιο έγινε και με τη Μασονία. Δεν κτίζονται πια κα­θεδρικοί ναοί, όπως τότε, αλλά έμεινε η οργάνωση που άλλαξε και διαμορφώθηκε σύμφωνα με τις σύγχρονες απαιτήσεις. Αυτή η αλ­λαγή δεν έγινε απότομα, έγινε με τον καιρό κι όσο άλλαζε η ζωή τόσο άλλαζαν και οι κανόνες του Μασονισμού, που δεν κράτησε παρά λίγα από τα αρχικά του, και τα κράτησε σαν σύμβολα πια και όχι σαν ανάγκη υπάρξεως. «Η σμίλευση τη σκληρής πέτρας», που την έχουν σήμερα σαν σύμβολο, είναι κάτι που προέρχεται από τότε. Αλλά το εσωτερικό, η μέσα μορφή του Μασονισμού, πά­ντα αλλάζει και παρακολουθεί την εποχή του. Δηλαδή μένουνε κά­ποιοι τύποι, αλλά μεταμορφώνεται συνεχώς η ουσία.

Μένουν ακόμα ανάλλαγα τα ιδανικά της οργανώσεως. Και αυ­τά βέβαια πλουτίζονται και διαμορφώνονται σύμφωνα με την εξέ­λιξη της ανθρωπότητας. Αλλά σαν ιδανικά πρωταρχικά, είναι πά­ντα τα ίδια, αφού κι ο Μασονισμός δεν είναι παρά μια φιλοσοφική θεωρία και μια εφαρμοσμένη μάλιστα κοινωνική εξωτερίκευση.

Κι αυτό να το καταλάβουμε: Ας πούμε ο Χριστιανισμός. Έχει ορισμένα ιδανικά. Με τους αιώνες αλλάξανε πολλά μέσα στον ίδιο τον Χριστιανισμό, αλλά η ουσία, το ιδανικό, η φιλοσοφία του σαν θρησκείας, έμενε η ίδια. Πράγματα που δεν τα παραδεχότανε καν η Χριστιανική Εκκλησία -π.χ., χάρτης του Πτολεμαίου αναγκάστηκε να τα παραδεχτεί αργότερα. Εφαρμογές πρακτικές που θα φαινόντουσαν τερατώδεις μπήκανε στη μέση. Ας πούμε το ηλε­κτρικό, που πήρε τη θέση των κεριών στους πολυελαίους.

Όπως λοιπόν το κάθε τι το διέπει η εποχή του, έτσι έγινε με τον Τεκτονισμό. Αλλιώς ξεκίνησε και αλλιώτικα διαμορφώθηκε. Δυ­στυχώς για την ιστορική έρευνα, μπήκανε στη μέση τόσα, ειδικά στην περίπτωση του Μασονισμού, που δεν είναι δυνατό να βρεθεί μια θετική άκρη. Κι επειδή η αρχική βάση του Μασονισμού είναι να μη ρωτά ο ένας τον άλλο, ακόμα και μεταξύ τους, η σύγχυση έγινε ακόμα μεγαλύτερη.

Όσο λοιπόν κι αν λέει κανείς, Τέκτων ή μη Τέκτων, για τον Τε­κτονισμό, δεν μπορούνε να εξακριβωθούνε και δεν γίνεται να βγει κάποιο θετικό συμπέρασμα. Κι επειδή -όπως θα δούμε-πολλοί   τον μισούνε, γιατί πάει κόντρα στις ιδέες τους, θρησκευτικές ή κοι­νωνικές ή εθνικιστικές, πολλοί τον φορτώνουν με εγκληματικά πα­ραμύθια. Ο Μασονισμός δεν μπορεί να μείνει αψεγάδιστος, και μά­λιστα από ψεγάδια στα οποία δεν έχει καμιά απολύτως ανάμιξη...

Οι παράξενες αρχικές παραδόσεις του, βασισμένες πάνω στην «Τέχνη του κτίζειν», πλουτιστήκανε μέσα στη σκοτεινή εποχή που γεννήθηκε μ' ένα σωρό ιπποτικά, αλχημιστικά, θεοσοφικά παρα­μύθια. Ένας σοβαρός ιστορικός δεν θα μπορέσει ποτέ να χωρίσει τούτα τα παραμύθια και να βγάλει ένα συμπέρασμα. Οι τρεις αρ­χικοί ανώτεροι βαθμοί, του Μαθητευομένου, του Σύντροφου και του Μάστορη, έμειναν ακόμα και σήμερα με διάφορα ονόματα και διάφορες άλλες υποδιαιρέσεις. Οι ανώτατοι βαθμοί διαμορφώ­νουν εκείνο που λέγεται «Σκωτικισμός». Και η λέξη αποδίνεται, χωρίς άλλο, στη Σκωτία, όπου κατά τα φαινόμενα, πήρε βασικά τη σημερινή της μορφή η Μασονία.

Το γεγονός είναι ότι ο Τεκτονισμός έχει κάποια σχέση με τους Ροζ - Κρουά που έχουνε αναφέρει στα προηγούμενα κεφάλαια αυτής της μελέτης, θρύλοι και παραδόσεις, συγγενείς των δυο αυ­τών οργανώσεων, βρίσκονται συχνά. Αν οι Ροζ - Κρουά σβήσανε από την ουσιαστική δράση, δεν είναι καθόλου παράξενο να οφείλουνε την παρακμή τους στη Μασονία, που τους διαδέχτηκε. Ο Κάρολος - Εδουάρδος Στιούαρτ, μεγάλος των Ροζ - Κρουά, είναι καθαρά Σκωτσέζος και τον δέκατο όγδοο αιώνα βρίσκεται στη Σκωτία, βαθμοφόρος των μεγάλων Μασόνων. Στα αρχεία της πό­λεως του Καλαί βρέθηκε ένα ιδρυτικό δίπλωμα των Μασόνων της πόλεως της Αρράς, με ημερομηνία 13 Φεβρουαρίου 1745, που υπό -γράφεται από τον προϊστάμενο της Εκκλησίας των Ιακωβιτών, σαν μεγάλο δάσκαλο των Μασόνων. Και το περίεργο είναι ότι μέσα στις υπογραφές που ακολουθούν, βρίσκεται και η υπογραφή του κυρίου Ντε Ροβεσπιέρ, δικηγόρου και πατέρα του Ροβεσπιέρου της Επαναστάσεως.

Ουσιαστικά ο Τεκτονισμός φούντωσε τον 18ο αιώνα και τότε πή­ρε αίγλη, μεγάλους βαθμούς και μεγάλο άπλωμα. Με τη διαφορά ότι σύγχρονα αυτή την εποχή έγινε μεγαλοπρεπής και χαώδης. Πολ­λοί αδελφοί μπαίνουν μέσα στην οργάνωση, αλλά όλοι δεν είναι αγνοί ιδεολόγοι. Υπάρχουν και κατεργάρηδες, όπως ο Καλιόστρο, που προσπαθούν να μετατρέψουνε τον Μασονισμό σε οργάνωση καθαρά συμφεροντολογική για τους ίδιους. Κι εδώ ακριβώς δίνονται οι πρώτοι μεγάλοι, και σημαντικοί βαθμοί της αδελφότητας. Έναν αιώνα η Μασονία χόρεψε έτσι, χωρίς καμιά τάξη, μέσα σ' ένα χάος βαθμών, ιδεών, οπαδών, παραδόσεων και απειθαρχίας. Και μόνο τον δέκατο ένατο αιώνα αρχίζει να μπαίνει κάποια τά­ξη και κάποια θετική πορεία στην οργάνωση. Καινούργια ήθη, και­νούργιοι κανόνες, καινούργιοι άνθρωποι, ακόμα και καινούργιοι βαθμοί, όπως ο βαθμός Μισραίμ, 90 βαθμών, προστίθενται. Δια­τηρούνται βέβαια και πολλά από τα παλιά. Αλλά η Μασονία δια­μορφώνεται πια.  

Δεν υπάρχουν μυστικές δοξασίες στη Μασονία. Κείνο που υπάρ­χει είναι μια σειρά από μυστικά. Τελετουργικά, συμβολικά, ανα­γνωριστικά, φράσεις σημαδιακές των διαφόρων βαθμών ή στοών, αυτά τα τέτοια. Όλ' αυτά που απαγορεύεται να τ' αναφέρεις ή να τ' ανακοινώσεις ή απλώς να τα πεις, αποτελούνε ένα είδος ενώ­σεως των μελών, αλλά δεν έχουνε καμιά δογματική έννοια.

Βέβαια πολλοί δεν τηρήσανε τις προσταγές και σιγά - σιγά αυ­τά τα ασήμαντα κατά βάθος μυστικά διέρρευσαν. Σήμερα, ένα σωρό άτομα που δεν είναι μασόνοι -κι εγώ ακόμα-ξέρουν τα πε­ρισσότερα από τα μυστικά αυτά. Βιβλία γραφτήκανε, σύμβολα αποκαλυφθήκανε, αναγνωριστικά σημεία γίνανε γνωστά.

Κι ακριβώς επειδή όλ' αυτά δεν έχουν καμιάν ουσιαστική σημα­σία κι οι ίδιοι οι μασόνοι δεν ενοχλούνται  καθόλου που τους αποκαλύπτουνε τα «σοβαρά μυστικά τους». Οι αδιάκριτοι που τα φανερώνουνε δεν έχουνε να κερδίσουνε τίποτα απ' αυτά, αφού δεν είναι παρά ένα είδος «παγνίδι» όλη τούτη η διαδικασία των μεγά­λων δήθεν μυστικών. Κι από την άλλη μεριά, οι μασόνοι ξέρουν να ξεχωρίζουν μεταξύ τους και αμέσως μπορούν ν' αποκαλύψουν αν εκείνος που έμαθε μυστικά τους είναι ή δεν είναι δικός τους. Αν υποθέσουμε ότι κάποιος μη μασόνος χώνεται μέσα σε μια στοά και γνωρίζει όλα τα σημεία αναγνωρίσεως, πάλι θα προδοθεί, γιατί κά­που, σε κάποια λεπτομέρεια, θα τον πιάσουνε. Φυσικά δεν πρό­κειται να κακοπάθει, αφού οι μασόνοι, παρ' όλες τις ψεύτικες κα­τηγορίες που τους φορτώνουνε, δεν είναι ούτε δολοφόνοι, ούτε εκδικητικοί. Απλώς θα γελοιοποιηθεί και θα αποπεμφθεί...

Θα φανερώσουμε μερικούς από τους βαθμούς της Φραγκομασονίας, έτσι όπως τους ξέρουμε: Μαθητευόμενος.

Σύντροφος.

Διδάσκαλος.

Τέλειος διδάσκαλος.

Έμπιστος γραμματεύς.

Πρεβότος (αστυνόμος) ή δικαστής.

Επιθεωρητής κτιρίων.

Εκλεκτός των εννέα.

Εκλεκτός διάσημος των δεκαπέντε.

Εκλεκτός ιππότης.

Μέγας διδάσκαλος αρχιτέκτων.

Ιππότης του βασιλικού θυρεού.

Μέγας εκλεκτός ή ανώτατος μασόνος (κτίστης).

Ιππότης της Ανατολής ή του Ξίφους.

Ιππότης της Ιερουσαλήμ.

Ιππότης της Ανατολής και της Δύσεως.

Ιππότης Ροζ - Κρουά.

Μέγας ποντίφηξ της εκλεκτής Ιερουσαλήμ.

Αξιοσέβαστος μέγας διδάσκαλος όλων των Στοών.

Νοαχίτης ή Ρώσος ιππότης.

Βασιλικός ιππότης ή πρίγκιψ του Λιβάνου.

Ιππότης του ιπταμένου όφεως.

Κι ένα σωρό τέτοια, που φτάνουν στον ανώτατο βαθμό του Άξιου Γενικού Επιθεωρητή.

Βέβαια αυτοί οι βαθμοί παίρνουνε άλλα ονόματα, ανάλογα με τον τόπο, τη στοά, κλπ. Οι τρεις όμως αρχικοί, δηλαδή Μαθητευ­όμενος, Σύντροφος και Μάστορης, μένουν παντού σαν βάση ξε­κινήματος μέσα στην αδελφότητα.

Οι βαθμοί έχουνε απλώς συμβολικό χαρακτήρα, ίσως κι έναν εσωτερισμό, που αφορά την κατάρτιση του μέλους, του αδελφού. Και ανάλογα με τούτη την κατάρτιση δίνονται οι ανώτεροι βαθ­μοί, μέσα σ' ένα συμβολικό παιγνίδι γνώσεων μυστικών και δρά­σεως κοινωνικής, που πάντα πρέπει να 'ναι κοινωνικά ωφέλιμη όχι μόνο στη Μασονία, αλλά σ' όλη την κοινωνία.

Άμα ξέρεις το θάνατο και την ταφή του Χιράμ γίνεσαι δάσκα­λος. Άμα ξέρεις την ανοικοδόμηση της Νέας Ιερουσαλήμ γίνεσαι Ροζ - Κρουά. Άμα ξέρεις να... οδηγείς τον στρατό των μασόνων  γίνεσαι ανώτατος πρίγκιψ. Έτσι περίπου δίνονται όλοι οι βαθμοί, παράλληλα βέβαια με την κοινωνική δράση του αδελφού...

Αυτά είναι τύποι. Η ουσία είναι μια αλληλοβοήθεια των μελών και ακόμα μια ανάταση πνευματική όλων των μασόνων του κό­σμου. Γι' αυτό άλλωστε και πολλοί, πάρα πολλοί, από τους με­γάλους, είναι μασόνοι. Για την αλληλοϋποστήριξη που προσφέ­ρει ο Μασονισμός στα μέλη του.

Υπάρχουν τελετές για να σε δεχτούνε σε κάθε βαθμό της Μασο­νίας, κι αυτές οι τελετές είναι που δώσανε αφορμή να κατηγορή­σουν τους μασόνους για μάγους, κακοποιούς και άθεους. Αυτές οι κατηγορίες, όπως το 'χουμε πει και άλλες φορές, δεν έχουνε τί­ποτα από αλήθεια μέσα τους. Οι τελετές είναι περισσότερο «παι­γνίδι», παρά μυστήριο ή τρομοκρατία...

Να περίπου πώς περιγράφεται (μη ζητηθούν, παρακαλώ, οι πη­γές είναι εμπιστευτικά πληροφοριακές, αλλά μπορούν να τις δια­ψεύσουν οι μασόνοι αν δεν είναι αληθινές) η τελετή του 30ού βαθ­μού της Μασονίας:

Ντεκόρ. Πρώτο πάτωμα. Κουρτίνες και διάκοσμος μαύρος.

Μια τρίφωτη λυχνία που κρέμεται κι αφήνει να φανεί κάποια σκάλα που δίνει στο υπόγειο.

Στο υπόγειο. Ένα βάθρο. Πάνω στο βάθρο τρεις νεκροκεφαλές. Η μεσαία στεφανωμένη με δάφνες. Η δεξιά με κορώνα βασιλική. Η αριστερή με τιάρα παπική.

Ένας πάγκος για τον υποψήφιο.

Απέναντι από τον πάγκο ένα πανί τρασπαράν που γράφει: «Όποιος μπορεί να ξεπεράσει το φόβο του θανάτου, θ' ανέλθει πάνω από τη γήινη σφαίρα και θα 'χει το δικαίωμα να μυηθεί στα πιο μεγάλα μυστήρια».

Δεύτερο πάτωμα. Το συμβούλιο. Κουρτίνες λευκές. Στην ανα­τολή δυο βωμοί με θυμιατήρια που έχουνε μέσα καπνίζοντα αρώ­ματα. Στο ένα, δηλαδή, γιατί στο άλλο καίει οινόπνευμα που φω­τίζει το δωμάτιο. Όχι άλλο φως.

Ανάμεσα στους δυο βωμούς ένας μεγάλος δικέφαλος αετός, μι­σός μαύρος, μισός λευκός. Τα φτερά απλωμένα.

Τρίτο πάτωμα. Διάκοσμος, κουρτίνες μπλε. Το ανώτατο δικα­στήριο ή Άρειος Πάγος. Ταβάνι μπλε, στολισμένο με αστέρια.

Προς ανατολάς ένα πλάτωμα αμφιθέατρο με εφτά σκαλοπάτια, καθένα έχει μια πολυθρόνα. Η πιο ψηλή για τον πρόεδρο, οι άλλες τρεις δεξιά κι αριστερά του για τα μέλη.

Πάνω από τον πρόεδρο σε ύφασμα τα σύμβολα του Παντός.

Μπροστά από την πολυθρόνα του ένας βωμός που έχει σπαθί, ζυγαριά, δυο σταυρωτά εγχειρίδια και ένα εξομολογητάριο.

Κίτρινα κεριά σε καντηλέρια στις τρεις άλλες γωνιές. Τα καντηλέρια με κρέπια μαύρα.

Τέταρτο πάτωμα. Η Σύγκλητος.

Ανατολικά. Κουρτίνες βελούδα μαύρα, στολισμένες με κεντη­τές ασημένιες νεκροκεφαλές.

Πάλι ένας δικέφαλος αετός δίχρωμος με απλωμένα φτερά, αλ­λά στον λαιμό του κρέμεται με ασημένια αλυσίδα ο τεκτονικός σταυρός.

Στα νύχια του ένα εγχειρίδιο.

Στο στήθος του ένα τρίγωνο αρχιτεκτονικό που γράφει λατινι­κά «Νεκ προντίτορ, νεκ προντίτουρ, ιννόσενς φέρετ». Κουρτίνα βελούδινη ασπρόμαυρη, στολισμένη με κόκκινους σταυρούς πίσω από τον αετό.

Πίσω από τον θρόνο παραπετάσματα που γράφουν με πράσινα γράμματα «Ντέυους Βουλτ».

Άλλο εγχειρίδιο απάνω που γράφει «Νίκη ή θάνατος».

Εννιά κίτρινα κεριά φωτίζουν το δωμάτιο.

Ένα μικρό μαυσωλείο σε σχήμα πυραμίδας από μαύρο μάρ­μαρο.

Στην κορφή του ένα στέμμα σκεπασμένο με μαύρα κρέπια.

Στις γωνίες βάζα μεγάλα με οινόπνευμα που καίει.

Μια μυστηριώδης μαύρη σκάλα από ξύλο.

Αυτό είναι το ντεκόρ. Φυσικά, συμβολικά είναι όλα όσα το απο­τελούν κι αυτό δεν αποδεικνύει παρά μια διάθεση παιδικότητας. Ίσως να είναι και μια εσωτερική ανάγκη που παρασύρει τον άν­θρωπο σε κάτι τέτοιες επιστροφές στην παιδική του ηλικία. Για­τί οι μασόνοι είναι κατά το μέγιστο ποσοστό άνθρωποι μορ­φωμένοι και προοδευτικοί, δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουνε σε τέτοια αστεία πράματα. Αλλά κρατήσανε όλο αυτό το τελετουρ­γικό σαν απαραίτητη ανάγκη να εξωτερικεύσουνε τις αγαθές τους διαθέσεις.

Από την άλλη μεριά, οι νεκροκεφαλές, τα κεριά, τα σύμβολα, ενοχλήσανε τους φανατικούς κάθε είδους, που θελήσανε να δώ­σουνε σ' αυτά κακοποιό πρόθεση. Και ξεχνάνε ότι το ίδιο γίνεται  σ' όλα σχεδόν τα τελετουργικά όλων των θρησκειών, όλων των αι­ρέσεων, όλων των εσωτερικιστών τάσεων.

Τίποτα από περίεργο. Ή μάλλον μόνο περίεργο σε εμφάνιση.

Ντεκόρ που προδιαθέτει σε φοβερά και τρομερά, που δεν γίνο­νται ποτέ.

Ακόμα κάτι. Είναι ψέμα ότι οι μασόνοι αρνούνται τη θρησκεία και τον Χριστιανισμό. Οι αρχές της Μασονίας αναγνωρίζουνε την ανεξιθρησκεία, αλλά αυτό γίνεται σήμερα και στις αρχές κάθε εξε­λιγμένης πολιτείας. Αν οι μασόνοι δεν παραδέχονται ορισμένα πα­ραμύθια που σερβίρονται στους αφελείς και αδαείς και αγράμ­ματους από όλες τις Εκκλησίες, Χριστιανικές και μη, δέχονται, από την άλλη μεριά, απόλυτα τις φιλοσοφικές θεωρίες της θρησκείας στην οποία ανήκουνε. Δεν είναι λοιπόν άθεοι και αρνητές. Είναι απλώς μια διεθνής οργάνωση με ανθρωπιστικές και σωστές αρ­χές και με αντικειμενικό σκοπό την αλληλοβοήθεια. Το να δέχο­νται μεταξύ τους μέλη που ανήκουν σε οποιαδήποτε θρησκεία, δεν σημαίνει ότι είναι αρνησίθρησκοι.

θα φτάσουμε και στο σημείο που θα μιλήσουμε εκτνέστερα για τους εχθρούς των μασόνων. Κάθε δοξασία έχει και την αντιδοξασία της. Αλλά κακοποιός δράση, ύπουλες και αντικοινωνικές

ενέργειες, προδοσίες και φόνοι, ατιμίες και αντικοινωνική πολιτεία δενν υπάρχουν στη Μασονία.

Έκανα από την αρχή τη δήλωση ότι δεν ανήκω σ' αυτούς και δεν εξεδήλωσα ποτέ μου την πρόθεση ή τη διάθεση να ανήκω. Αλλά  και πάλι το λέω: Άμα γράφεις κάτι πρέπει να το γράφεις αληθινά και όπως είναι… (Αυτό για τους φανατικούς Χριστιανούς επιστολογράφους μου, που με κατακεραυνώνουν με αποσπάσματα από τις Γραφές. Ξέρω τις Γραφές πολύ καλά. Και πιστεύω ότι από τις Γραφές αξίζει μόνο η αλήθεια τους. Τα παραμύθια τους είναι διακοσμητικά σαν το ντεκόρ του 30ού βαθμού μυήσεως της Μασονίας».

(από το βιβλίο Οι Μυστικές εταιρείες)