ΤΕΚΤΟΝΙΣΜΟΣ ΜΕ ΑΠΛΑ ΛΟΓΙΑ ¨Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΑΣΠΡΩΝ ΓΑΝΤΙΩΝ

Μια μέρα ο  μικρός μου γιός , με ρώτησε :"μπαμπά σε τι σε χρησιμεύουν τα άσπρα γάντια;"   Δεν του απάντησα γιατί  ήταν  βράδυ μετά από μια κουραστική μέρα και δεν ήθελα να απαντήσω, δεν ήμουν έτοιμος ίσως.

Ξέρω πολύ καλά όπως όλα τα παιδιά και ο δικός μου γιός  όταν μένει μόνος στο σπίτι, πηγαίνει και ψάχνει σε όλα τα μέρη , ανοίγοντας συρτάρια και ντουλάπες, γιατί και γω όταν ήμουν μικρός έκανα το ίδιο και πάντα πίστευα ότι οι μεγάλοι μέσα στα συρτάρια τους έκρυβαν  μικρά θαύματα,  που κανείς δεν έπρεπε να αγγίξει. Έτσι λοιπόν βρήκε τα άσπρα μου γάντια και άλλα πράγματα. Κράτησα πάντα την αρχή μου να λέω πάντα την αλήθεια. Ευτυχώς ήταν Κυριακή και είχαμε χρόνο να μιλήσουμε ο ένας στον άλλον. Έτσι λοιπόν άρχισα να του λέω:

" Για να φτάσω στα άσπρα γάντια πρέπει να πάω πίσω στο χρόνο. Δώσε μου λοιπόν λίγο χρόνο για να σου εξηγήσω.  Στο σχολείο σου έχεις μάθεις τώρα τόσα πράγματα, έχεις διαβάσει ιστορία. Έχεις διαβάσει ή έχεις ακούσει για τους αρχαίους Αιγύπτιους και τα μυστήριά τους, για την αρχαία Ελλάδα και τους φιλοσόφους , για την έλευση του Χριστού, για την σταύρωση και για την ανάστασή του. Έχεις ακούσει για τις σταυροφορίες, για τον μεσαίωνα και για τους ιππότες, για τους μεγάλους γοτθικούς καθεδρικούς ναούς, για την Αμερική για την γέννηση των Ηνωμένων Πολιτειών, για την Γαλλική επανάσταση που έφερε και την αντίστοιχη στην Ελλάδα  , για τους Παγκόσμιους Πολέμους και για τις μεγάλες οικονομικές δυνάμεις του αιώνα μας.  Ξέρεις ότι στον κόσμο υπάρχουν πολλές θρησκείες. Υπάρχουν οι Μουσουλμάνοι, οι Ορθόδοξοι, οι Καθολικοί χριστιανοί, υπάρχουν και οι Προτεστάντες, οι Ινδουιστές, οι Εβραίοι, οι Βουδιστές κάθε ένας με τα δικά του τυπικά, με τις δικές του συνήθειες και τα μυστήρια του.

Ξέρεις ακόμα ότι υπάρχουν προσωπικότητες στην ιστορία που έμειναν γνωστοί  στην ιστορία κι άλλοτε το έργο τους εντυπωσιάζει κι άλλοτε ζούμε  στο παρόν έτσι όπως αυτοί το έφτιαξαν  σου φέρνω για παράδειγμα   τους Φιλικούς στην Ελλάδα που ξεσήκωσαν ένα ολόκληρο έθνος , τον Κολοκοτρώνη  ,  τον Ρήγα Φεραίο, τον πρώτο δημοκράτη πρωθυπουργό της Ελλάδας τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου. Θα έπρεπε να σου παρουσιάσω έναν ολόκληρο κατάλογο με ονόματα και τότε θα έβλεπες να γεννιέται μέσα σου ελπίδα για τον κόσμο γιατί κάθε ένας από αυτούς μέσα σε καιρούς δύσκολους άνοιξε δρόμους και διαμόρφωσε καταστάσεις για τις οποίες σήμερα εμείς χαιρόμαστε και ζούμε. Αυτά τα πρόσωπα έχουν κάτι κοινό και είναι αυτό που  χαρακτηρίζει τη ζωή τους και το έργο τους.   Το κοινό τους μυστικό είναι τα  ΑΣΠΡΑ ΓΑΝΤΙΑ.

Άκου ονόματα κι άλλα ονόματα από την παγκόσμια ιστορία Ας αρχίσω με τον  Walt Disney αυτόν που έθρεψε τα δικά μου παιδικά όνειρα όπως και εκατομμυρίων ανθρώπων, να συνεχίσω με τον Mozzart και τον Beethoven. Θυμάσαι τον Κίπλινγκ και τον  ήρωα του τον Κιμ στην ζούγκλα;  Θυμάσαι όταν ήσουν πιο μικρός που σου άρεσε ο Πινόκιο του Collodi;  Θυμάσαι μετά τι μου έλεγες όταν διάβασες το "Πόλεμος και Ειρήνη" του Τολστόι (και γω το είχα διαβάσει όταν ήμουν στα 13). Κι αν μάθεις γερμανικά θα γνωρίσεις αργότερα τον Γκαίτε στην γλώσσα του.

Βαρέθηκες με τα ονόματα; Κάτσε να πάω σε κάτι πιο φρέσκο , όπως το κινητό σου που βγάζει φωτογραφίες υπάρχει γιατί εφευρέθηκε από κάποιον Meucci.   Θυμάσαι τον Τρωικό πόλεμο; Θυμάσαι ποιος πίστεψε στον Όμηρο και βρήκε πράγματι την Τροία ήταν ο Σλήμαν.

 Αν  μιλήσεις για μιλήσεις για τα αντιβιοτικά που κάθε φορά πίνεις όταν είσαι άρρωστος, αυτά τα φάρμακα που άλλαξαν την ζωή στον πλανήτη πίσω τους θα βρεις το όνομα του Φλέμινγκ που ανακάλυψε την πενικιλίνη.  Τα αυτοκίνητα που βλέπεις στο δρόμο αυτός που σκέφτηκε πρώτος την αλυσίδα παραγωγής και μπόρεσαν έτσι να γίνουν φτηνά ήταν ο Χένρυ Φορντ. Και βέβαια σίγουρα θα έχεις ακούσει για τον Αϊνστάιν ν που άλλαξε την πορεία της φυσικής αλλά και τις σκέψης στον αιώνα που πέρασε. Και χωρίς να θέλω να κάνω τον βαρετό δάσκαλο θυμάσαι ποιοι ήταν ο Ουάσινγκτον, ο Φραγκλίνος, Ο Λίνκολν, ο Ρούσβελτ, ο Τσόρτσιλ, ο Ουγκώ Φώσκολο, ο Διονύσιος Σολωμός; Να μην ξεχάσω βέβαια τον Βολταίρο που τόσα οφείλει η Δύση στην σκέψη του. Σ' αυτόν τον κατάλογο οι περισσότεροι έχουν πάρει βραβείο Νόμπελ.  Αυτό δεν νομίζω ότι είναι τυχαίο.

Τι είναι αυτό που έχουν κοινό όλα αυτά τα πρόσωπα μέσα στην Ιστορία;  Τα ΑΣΠΡΑ ΓΑΝΤΙΑ. Τι φανερώνουν τα άσπρα γάντια;  Φανερώνουν την αδελφότητα. Γιατί όλοι οι άνθρωποι σε όλους του τόπους και σε όλους τους χρόνους έχουν κοινή καταγωγή. Άλλοι πιστεύουν ότι η καταγωγή είναι από τον Θεό, άλλοι λένε ότι είμαστε προϊόν μιας μακράς φυσικής εξέλιξης πάντως είναι σίγουρο ότι όλοι οι άνθρωποι πάνω στην γη θα αναρωτηθούν πως βρίσκονται σε αυτόν τον κόσμο, ποιος είναι ο σκοπός της ζωής και τι θα συμβεί μετά τον θάνατο. Σε αυτά τα ερωτήματα όλοι  είμαστε αδέλφια. Αυτές οι ερωτήσεις είναι που μας κάνουν αδέλφια ανεξάρτητα από την θρησκεία του καθενός και ανεξάρτητα της κοινωνικής καταγωγής.

Τα άσπρα γάντια φανερώνουν την αίσθηση της ελευθερίας.  Όπως  κατάλαβες από την λίστα των ονομάτων που σου ανέφερα ότι μόνο οι άνθρωποι με ένα ελεύθερο πνεύμα μπορούν να έχουν την δύναμη και την ικανότητα να φτάσουν σε σημαντικά αποτελέσματα: πράγματι κάθε τι που μας σκλαβώνει, κάθε τι που μας  αυξάνει τους φόβους μας , κάθε τι που δένει τις σκέψεις μας και δεν μας αφήνει να υψωθούμε είναι  ένα όριο για την ελευθερία μας. Να θυμάσαι ο φόβος δεν είναι αρεστός στον Θεό. Τον πνεύμα μας είναι ικανό να φτάσει πολύ ψηλά, αν το τρέφουμε με την σωστή τροφή σε κάθε ηλικία. Στο Ευαγγέλιο είναι γραμμένο ότι ο Ιησούς, μιλώντας στους μαθητές του για τα πράγματα που έκανε απάντησε "θα κάνετε όσα κι εγώ και περισσότερα από μένα"

Τα άσπρα γάντια φανερώνουν την ισότητα. Κανένας δεν είναι ανώτερος από τον άλλον. Και καθένας πρέπει να εργαστεί για την ισότητα όλων κι αν χρειαστεί θα πρέπει να θυσιάσει την ζωή του για αυτή την ισότητα. Μα θα μου πεις δεν είμαστε όλοι ίδιοι. Και  βέβαια δεν μπορεί να γίνουμε όλοι ίδιοι καθώς κάθε ένας είναι διαφορετικός με ξεχωριστά χαρίσματα όπως και ελαττώματα. Ισότητα είναι το έδαφος εκείνο που πρέπει να δίνεται στο καθένα έτσι ώστε να μπορεί να αποδώσει το καλύτερο που μπορεί στους άλλους και να ελαττώσει το χειρότερο που έχει πάλι για τους άλλους. Κι όλο αυτό μέσα σε ένα πνεύμα ελευθερίας και αδελφότητας. 

Έκανες βλέπω αρκετή υπομονή, αλλά πιστεύω ότι  αρχίζεις να καταλαβαίνεις την ιστορία των άσπρων γαντιών. Αλλά δεν αρκεί γιατί δίπλα τους υπάρχει μια μικρή ποδιά που θα σου εξηγήσω τι είναι.

Εκείνο  που θα πρέπει να συγκρατήσεις είναι αυτό πίσω από όλα αυτά βρίσκονται πρόσωπα ανθρώπων που είναι ελεύθερα και με ξεκάθαρες αρχές, που είναι ικανά να κρύψουν ένα μυστικό για να δείξουν την σοβαρότητά τους, και που αν πρέπει να μιλήσουν για αυτό το μυστικό το κάνουν μόνο μεταξύ τους γιατί πιστεύουν σταθερά σε τρείς αξίες της ελευθερίας, της ισότητας και της αδελφότητας και προσπαθούν να ζήσουν τη ζωή τους σύμφωνα με τις τρείς αυτές αξίες που φαίνονται απλές, αλλά απαιτούν δέσμευση και εντιμότητα για να παραμείνουν ενεργές, όταν στην ζωή παρουσιαστούν καταστάσεις τέτοιες  που χρειάζονται λύσεις πιο εύκολες, πιο αποδοτικές αλλά ηθικά πολύ λιγότερο καθαρές.

Αυτό λέγεται τεκτονισμός.

Υπάρχουν βέβαια πολλοί άνθρωποι που δεν είναι ενταγμένοι στον τεκτονισμό, αλλά προασπίζονται με το ίδιο πάθος την ελευθερία, ζουν σύμφωνα με αυτούς τους κανόνες, διαθέτουν  τιμιότητα η μόνη διαφορά αυτό το μυστικό. Το γεγονός αυτός άρχισε από πολύ παλιά όταν οι πρώτοι τέκτονες ήταν  και ιερείς που είχαν ένα διαφορετική οπτική γωνία από αυτήν που μοιράζονταν οι καθημερινοί άνθρωποι και έπρεπε να προστατέψουν τις γνώσεις τους έτσι ώστε να μην παρανοηθούν.

Λέγεται ότι ο τεκτονισμός υπάρχει ήδη από τους αρχαίους αιγύπτιους, και τους αρχαίους έλληνες, και τους σταυροφόρους και τους ιππότες της στρογγυλής τραπέζης και φτάνοντας μέχρι τις μέρες μας μέχρι την ανεξαρτησία των Ηνωμένων Πολιτειών. Αλλά γραπτές μαρτυρίες έχουμε για τον τεκτονισμό γύρω από τα 1700. Ο τεκτονισμός είναι πλουσιότατος σε συμβολισμούς οι οποίοι έχουν τις ρίζες του στην αρχαιότητα ή στους παλιούς κτίστες που στα χρόνια που πέρασαν δημιούργησαν σπίτια, εκκλησίες, καθεδρικούς ναούς δηλαδή ο τεκτονισμός μιλά για τον κόσμο χρησιμοποιώντας σύμβολα κτιστών. Για αυτό ο τεκτονισμός ονομάζεται ελευθεροτεκτονισμός, δηλαδή ένας σύνδεσμος κτιστών οι οποίοι συγκεντρώνονταν για να σχεδιάσουν και μετά να κατασκευάσουν. Κάποιοι μπορούσαν να υπολογίσουν, γνωρίζοντας μαθηματικά, άλλοι ήξεραν το λάξευμα της πέτρας, άλλοι ήξεραν να φτιάξουν τις σκεπές και χρησιμοποιούσαν τον χάρακα, τον διαβήτη, το τρίγωνο, το αλφάδι. Φυσικά προφύλασσαν τα επαγγελματικά τους μυστικά με τρόπο έτσι ώστε να μην μπορεί κανείς να τους τα κλέψει. Βέβαια στις γνώσεις τους αυτές υπήρχαν και πολλές αρχαίες απηχήσεις από αστρονομία, φιλοσοφία  και βέβαια όλα εκείνα τα θέματα που ο άνθρωπος πάντα αναρωτιέται και  πάντα προσπαθεί να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα όπως από πού έρχομαι; Ποιος είμαι; Πού πηγαίνω;

Τότε τι συνέβηκε; Καθώς οι τέκτονες ήταν πάντα πολύ σοβαροί και σέβονταν τον όρκο της σιωπής των μυστικών τους, οι υπόλοιποι άνθρωποι άρχισαν να φαντάζονται ποιος ξέρει τι μυστήρια που δεν μπορούσαν να διηγηθούνε και μέσα στους αιώνες ο τεκτονισμός κυνηγήθηκε καθώς παρουσιάστηκε σαν μια σατανική αίρεση , σαν  ένα σωματείο εγκληματιών των οποίων ο μόνος σκοπός είναι η κατάργηση του κράτους και της εκκλησίας, Είναι ακριβώς η αντίδραση των ανθρώπων απέναντι  στο άγνωστο που πάντα προκαλεί φόβο. Και γιατί θα πρέπει ο τεκτονισμός να προκαλεί φόβο;  Ίσως γιατί οι τέκτονες ήταν πάντα συνεπείς, αλληλέγγυοι μεταξύ τους, τίμιοι, αντίθετοι  στις χιλιάδες οικονομικές και πολιτικές συναλλαγές που  σε όλους τους χρόνους και σε όλες τις κοινωνίες οργανώνονται με στόχο ή την κατάκτηση ή την διατήρηση της εξουσίας. Ακόμα και σήμερα, στην υπόσχεση  που δίνεται από όποιον γίνεται δεκτός από τον τεκτονισμό είναι υπόσχεση πίστης και σεβασμού στην Πατρίδα, στην Ανθρωπότητα και στους αδελφούς Τέκτονες.

Πως θα πρέπει να θεωρούνται αυτοί οι άνθρωποι;  Και τι μπορεί να παρουσιάσει αυτά τα καθαρά χέρια τι μπορεί να είναι το σύμβολό τους;   Αυτό που σου είπα πριν λίγο τα ΑΣΠΡΑ ΓΑΝΤΙΑ.

Και τι πρέπει να κάνει κάποιος για να φτάσει σε αυτά τα συγκεκριμένα αποτελέσματα; Να εργασθεί. Και πως μπορεί να εργασθεί;  Με τα εργαλεία και την ποδιά αυτά είναι τα σύμβολα του τέκτονα.Έτσι κάθε τέκτονας διαθέτει κάποιον εξοπλισμό: τα άσπρα γάντια και μια μικρή ποδιά διαφορετικού χρώματος  που δηλώνει τον χρόνο που πέρασε από τότε που έγινε δεκτός στον τεκτονισμό.

Και που συγκεντρώνονται οι τέκτονες; Σε ένα μέρος που κάποτε ήταν ανοικτό, και είναι μια μικρή συμβολική αναπαράσταση του ναού του Σολομώντα και του σύμπαντος με τους πλανήτες και τα αστέρια, που οι τέκτονες ονομάζουνε Στοά. Στην στοά συγκεντρώνονται όλα τα πιο σημαντικά σύμβολα και χρόνο με το χρόνο αποκαλύπτουν την σημασία τους χωρίς ανάγκη διδασκαλίας, αλλά μόνο γιατί ο τέκτονας γίνεται περισσότερο ευαίσθητος στο να κατανοεί καλύτερα όλα αυτά τα πράγματα που αφορούν την ψυχή και το πνεύμα.

Και γιατί πράγμα συγκεντρώνονται στη στοά τώρα που δεν έχουν σκοπό να κατασκευάσουν καθεδρικούς ή άλλα κτίρια; Για να μάθουν σιγά - σιγά να γίνονται καλύτεροι. Καθένας προσπαθεί καλυτερεύσει τον εαυτό του και να θρέψει τον  πνεύμα του, να διορθώσει τα ελαττώματά του, έχοντας παράδειγμα τους μεγαλύτερους και τον τρόπο ζωής τους, προσπαθώντας να σκέπτεται με ορθότερο τρόπο και να επικοινωνεί καλύτερα με τους άλλους αυτό που σκέπτεται. Και όλοι μαζί να προσπαθούν να το κάνουν κτήμα της καθημερινότητας  τους. Υπάρχουν στιγμές πάρα πολύ συγκινητικές στιγμές όταν ένα ηλικιωμένο άτομο ευχαριστεί έναν πολύ νεώτερο του γιατί έμαθε πολλά πράγματα από αυτόν. Πράγματι το μυστικό είναι ένα μόνο και ισχύει για όλους και ισχύει για την ζωή του καθενός και για την ζωή της κάθε ημέρας : αυτό που ο καθένας είναι και έχει δεν είναι δικό του, είναι ένα δώρο έτσι λοιπόν όλοι μπορούν να δώσουν και όλοι μπορούν να δεχτούν από όλους.
Ο καθένας τέκτονας μέσα στην στοά είναι μια ακατέργαστη πέτρα που ο ίδιος πρέπει με υπομονή μέχρι να γίνει τετράγωνη και λεία, και για αυτό του προσφέρονται τα εργαλεία του εργαστηρίου.

Στη Στοά κάθε ένας εργάζεται στο όνομα της δόξας του Μεγάλου Αρχιτέκτονα του Σύμπαντος έτσι ώστε να θυμάται συνεχώς τον στόχο του που είναι αυτός της τελειότητας μέσα στη δόξα του Δημιουργού του. Δεν τον λέμε Θεό γιατί ο Θεός δεν έχει όνομα, τον λέμε Αρχιτέκτονα στην προσπάθεια να βρούμε λέξεις που να εκφράζουν το άφατο.

Ο         τεκτονισμός υπάρχει σε όλο τον κόσμο δεν θέτει ως εμπόδια την θρησκεία του καθενός ή  την φυλή ή την ηλικία του , ένα παιδί 20 χρόνων είναι τόσο σημαντικό όσο ο πρόεδρος της δημοκρατίας, κανένας δεν κρίνει τον άλλον με κακία, αν κάποιος έχει ανάγκη από βοήθεια ακόμα και υλική γνωρίζει ότι οι αδελφοί του μπορούν να το προσφέρουν. Είναι σαν όλα τα καλά πράγματα που τα καταλαβαίνεις ακόμα κι αν μιλούν διαφορετικές γλώσσες, ακόμα και αν είναι κάποιος σε διαφορετική χώρα, ακόμα κι αν είναι ένας εργάτης και ο άλλος ένας επιστήμονας.

Σίγουρα μέσα σε τόσους αιώνες ύπαρξης του τεκτονισμού, όπως παντού, ξεγλίστρησαν και απατεώνες, κάποιοι που πίστευαν ότι μπορούν να κρύψουν κάτω από την ποδιά του τέκτονα και τα άσπρα γάντια την άσχημη πλευρά της ύπαρξής τους    που δεν ήταν συμβατή με τους τεκτονικούς σκοπούς. Αυτοί σιγά - σιγά αποκαλύφθηκαν και εκδιώχθηκαν ή κουράστηκαν όταν είδαν ότι τα αποτελέσματα που περίμεναν δεν έρχονταν. Οι πραγματικοί τέκτονες δεν  καταδέχονται ούτε να υπερασπίσουν τον εαυτό τους από τις κακίες που τους αποδίδονται, γνωρίζουν ότι είναι περιττό και ότι κάποια πράγματα δεν επιδέχονται εξηγήσεις με λόγια αλλά με έργα και με παραδείγματα.

Όταν βρίσκονται στην στοά οι τέκτονες δεν φωνασκούν, έχουν κανόνες, συμπεριφέρονται σοβαρά, προσπαθούν να συγκεντρώνονται και κάθε πράγμα που κάνουν και λένε οδηγείται από μια μυσταγωγία. Σε μια τελετή μπορεί κάποιος να παρευρεθεί και ως θεατής αλλά σε μία μυσταγωγία πρέπει να μετέχει προσωπικά. Πράγματι μέσα στην στοά κάθε τέκτονας έχει έναν συγκεκριμένο καθήκον.  Ένας έχει καθήκον να κλείνει την πόρτα όταν οι άλλοι εισέλθουν, άλλος κάνει το προσωπικό προσκλητήριο, άλλος συνοδεύει  τους αδελφούς για να καθίσουν, άλλος προεδρεύει, άλλος κάνει τον γραμματέα και σημειώνει όλα αυτά που λέγονται. Και από την άλλη καθένας συμμετέχει προσωπικά φέρνοντας τις σκέψεις και τους προβληματισμούς του.

Σιγά - σιγά οι τέκτονες λίγο κάθε φορά, οι πιο νέοι τέκτονες  λαμβάνουν από τους αρχαιότερους τις κατάλληλες συμβουλές έτσι ώστε να μπορέσουν να αλλάξουν τον εαυτό τους. Και γιατί αυτή η εμμονή στον εαυτό; Μα για να αλλάξεις τους άλλους πρέπει πρώτα να αλλάξεις τον εαυτό σου. Πώς να κάνεις τον κόσμο καλύτερο αν ο εαυτό σου είναι γεμάτος ελαττώματα και παραξενιές.  Όλα αυτά  είναι στοιχεία που διαπερνούν την ιστορία της ανθρωπότητας και είχαν σημαντική σημασία που διαπέρασαν τους αιώνες και παραδόθηκαν από τέκτονα σε τέκτονα και δεν χάθηκαν και κάθε τέκτονας μπορεί να τα μεταφέρει στα παιδιά του  με το παράδειγμα του.

Κατάλαβες τώρα γιατί ο μπαμπάς έψαχνε τα άσπρα γάντια; Γιατί είναι ένας τέκτονας, που αισθάνεται περηφάνια.  Εκτός από τους αδελφούς μου τέκτονες ο μοναδικός που γνωρίζει το μυστικό μου είσαι εσύ και είσαι ο πρώτος που είσαι μάρτυρας της  καθημερινής συμπεριφοράς μου.»                                                                                                                       

Κι αν αυτές οι γραμμές διαβασθούν από ένα άλλο γιό η κόρη τέκτονα ελπίζω ότι εξήγησα απλά και καθαρά  αλλιώς……. Ρωτήστε  τον μπαμπά ή την μαμά που θα σας αποκαλύψουν ένα άλλο τεμάχιο από αυτό το απλούστατο "μυστήριο" αυτό το μυστήριο που διαπερνάει την ιστορία σαν αεράκι μιας λεπτής ανάσας και μεγαλώνει την αλυσίδα αυτών των ανθρώπων που εργάζονται με τον διαβήτη και τον γνώμονα για το καλό όλων των ανθρώπων της γης, χωρίς να θέλουν να κρατήσουν για τον εαυτό τους παρά ένα χαμόγελο ενός παιδιού που θα μπορεί να κοιτάζει ξανά με εμπιστοσύνη τον κόσμο.

ΠΛΩΤΙΝΟΣ ΠΕΡΙ ΨΥΧΗΣ

 

 

Ο Νεοπλατωνισμός, με σημαντικότερους εκπροσώπους τον Πλωτίνο (204-270 μ.Χ.), τον Πορφύριο (232-304 μ.Χ.) τον Ιάμβλιχο (250-326 μ.Χ.), αποτέλεσε και την τελευταία αναλαμπή του Αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφίας. Ιδρυτής του Νεοπλατωνισμού είναι πρακτικά ο Πλωτίνος, αλλά ουσιαστικά ήταν ο δάσκαλος του, ο Αμμώνιος Σακκάς, ο οποίος έζησε περίπου το 175 μ.χ έως το 242 μ.Χ, στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Το 193 μ.χ ιδρύει και διδάσκει τον Νεοπλατωνισμό ή Εκλεκτισμό, δυστυχώς όμως ο Αμμώνιος δεν έγραψε τίποτε, ώστε να είμαστε σε θέση να κρίνουμε και να εκτιμήσουμε την σπουδαιότητα του ως φιλοσόφου. Άλλος γνωστός μαθητής του ήταν ο γνωστός Ωριγένης. Οι γονείς του Αμμώνιου ήταν Χριστιανοί, ενώ το όνομα του το χρωστάει στο επάγγελμα του μίας και ήταν αχθοφόρος. Τις διδασκαλίες του τις γνωρίζουμε από τον μαθητή του Πλωτίνο, ο οποίος γεννήθηκε το 204 μ.χ στην Λυκόπολη της Αιγύπτου. Ο Πλωτίνος ( 204- 270 μ.χ) υπήρξε κατά γενική ομολογία ο τελευταίος μεγάλος φιλόσοφος της αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφίας, πριν την επικράτηση του Χριστιανισμού και το κλείσιμο των φιλοσοφικών σχολών. Ο Πλωτίνος σε ηλικία 28 χρόνων επισκέφθηκε την σχολή του Αμμώνιου Σακκά, λέγοντας μόλις άκουσε την διδασκαλία του «αυτός είναι ο άνθρωπος που έψαχνα». Έμεινε και μαθήτευσε μαζί του 10 χρόνια. Το 244 μ.χ σε ηλικία 40 χρόνων εγκαθίσταται στη Ρώμη, και ανοίγει την σχολή του στα πρότυπα του φιλόσοφου που θαύμαζε απεριόριστα του Πλάτωνα.
Το 254 μ.χ Ο Πλωτίνος σε ηλικία 50 ετών αρχίζει το συγγραφικό του έργο, γράφοντας συνολικά 54 βιβλία.
Το 263 μ.χ έρχεται στην σχολή του Πλωτίνου σε ηλικία 30 χρόνων ο Πορφύριος, ο οποίος μετά τον θάνατο του διδασκάλου του, συγκέντρωσε τα συγγράμματα του και τα διαίρεσε σε έξι εννεάδες. Το 270 μ.χ ο Πλωτίνος μεταβαίνει στην Καμπανία όπου και πεθαίνει σε ηλικία 66 ετών. Σήμερα γνωρίζουμε την σκέψη του Πλωτίνου κυρίως μέσα από το έργο «Εννεάδες», του μαθητή του Πορφύριου.
Σύμφωνα με τον Πλωτίνο υπάρχουν μία αισθητή και τρεις νοητές υποστάσεις στις οποίες συμπεριλαμβάνονται τα πάντα. Οι υποστάσεις αυτές είναι οντολογικά και αξιολογικά ιεραρχημένες από τις ανώτερες προς τις κατώτερες, και έχουν ως εξής: ΈΝ, Νους, ψυχή, φύση. Το κάθε επίπεδο γεννά, μέσα από «θέαση» το επόμενο. Η θέαση κατά τον Πλωτίνο είναι η λειτουργία μέσα από την οποία δημιουργούν τα νοητά όντα. Ο Πλωτίνος αφήνει να εννοηθεί ότι η λέξη «ΘΕΟΣ» προέρχεται από το «θεάομαι» (βλέπω). Οι τρεις υποστάσεις ΕΝ ΝΟΥΣ ΨΥΧΗ δημιουργούν τις κατώτερες πραγματικότητες, ακτινοβολώντας το ανώτερο στο κατώτερο, ως μία αναγκαστική συνέπεια της ίδιας του της ύπαρξης. Η Φύση, αποτελεί γέννημα της Ψυχής, (η Ψυχή είναι γέννημα του Νου, ο Νους είναι γέννημα του Ενός), και γεννάει τον φυσικό μας κόσμο. Το Έν είναι άμορφο άρα δεν παρέχει καμία δυνατότητα να το δούμε. Όχι μόνο δεν μπορούμε να το δούμε , αλλά δεν μπορούμε να του αποδώσουμε καν ιδιότητες, διότι τότε θα το καταστούσαμε διττό. Αποτελούμενο δηλ. από τον πύρινα του συν μία πρόσθετη ιδιότητα. Ωστόσο ο Πλωτίνος κάνει νύξεις για έμμεση θέαση του Εν. Συγκρινόμενο με τον Ήλιο που ανατέλλει πάνω από τα όντα και στέλνει το φως του σε αυτά, το Ένα μπορεί να προσεγγιστεί από τον Νου , κατά το μέτρο που αυτός θα ακινητοποιηθεί και θα αφοσιωθεί στην θεϊκή θέαση. Το 270 μ.χ ο Πλωτίνος μεταβαίνει στην Καμπανία όπου και πεθαίνει σε ηλικία 66 ετών. Ο Νεοπλατωνισμός επηρέασε την βυζαντινή σκέψη μέσω του Διονύσιου Αρεοπαγίτη και του Μιχαήλ Ψελλού, γονιμοποίησε τη μεσαιωνική σκέψη μέσω του Αγίου Αυγουστίνου, ενώ επηρέασε και την ισλαμική φιλοσοφία με την έλευση των Αράβων. Σήμερα γνωρίζουμε την σκέψη του Πλωτίνου κυρίως μέσα από το θαυμάσιο έργο «Εννεάδες». Το 1794 και το 1817 ο τελευταίος Νεοπλατωνιστής Αγγλος Thomas Taylor εκδίδει το βιβλίο «the Works of Plotinus», στο οποίο περιγράφει ένα διάλογο του Πλωτίνου με τον μαθητή του Πορφύριο, μέσα από τον οποίο προσπαθεί να σκιαγραφήσει την σκέψη του Πλωτίνου. Aς παρακολουθήσουμε πως περίπου ήταν αυτός ο διάλογος, μέσα από την σύνθεση των κειμένων του Πλωτίνου:

ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Ο Αμέλιος μου είπε Πλωτίνε, ότι για να φιλοσοφήσω πρέπει πρώτα να γνωρίσω τις παγκόσμιες αρχές. Για αυτό σε ερωτώ. Τι βρίσκετε πίσω από όλες τις μορφές της ζωής; Τι είναι η φύση; Πως μπορεί να περιγραφεί;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Πάνω από όλα πρέπει να βρίσκεται κάτι που να είναι απλό. Γιατί εάν δεν είναι απλό, και δεν είναι το ΕΝ, τότε δεν θα είναι η αιτία Η αιτία των πάντων πρέπει να είναι μία και μοναδική.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Μα το δημιουργημένο σύμπαν είναι πολλαπλασιαζόμενο και σύνθετο. Θέλεις να πεις ότι το σύνθετο προέρχεται από το απλό;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Δεν είναι δυνατό για τα πολλά να υπάρχουν εκτός και αν υπάρχει το ΕΝ, από το οποίο αποτελούνται, και το οποίο υπάρχει πριν από όλα τα άλλα. Το ΕΝ είναι η αιτία όλων.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Πως μπορεί δάσκαλε το ΕΝ να περιγραφεί;Έχω την εντύπωση ότι το ΕΝ υπερβαίνει την δυνατότητα της ανθρώπινης αντίληψης, και ότι η ανθρώπινη έκφραση θα μπορούσε μόνο το αλλοιώσει.
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Πως αλήθεια μπορούμε να μιλήσουμε για αυτό; Μπορούμε να πούμε κάτι για αυτό, αλλά δεν μπορούμε να το περιγράψουμε. Ούτε έχουμε κάποια γνώση ή διανοητική αντίληψη του. Μπορούμε να πούμε τι δεν είναι και όχι τι είναι. Αυτό όμως δεν μας εμποδίζει να το γνωρίσουμε.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Μπορούμε να πούμε ότι το ΕΝ είναι η ύπαρξη;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Το ΈΝΑ δεν είναι η ύπαρξη, αλλά η ύπαρξη είναι η εκπόρευση του, η πρώτη γέννηση. Για τον λόγο αυτό δεν υπάρχει όνομα για το ΕΝ, είναι ανέκφραστο.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Κατάλαβα. Είναι περισσότερο μη ύπαρξη παρά ύπαρξη. Δεν έχει όμως σχέση με την εκδηλωμένη πεπερασμένη ύπαρξη;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Το ΕΝ είναι τα πάντα, και ταυτόχρονα τίποτα. Το ΕΝ είναι τα πάντα, για τον λόγο ότι όλα ενυπάρχουν μέσα του. Στους κόλπους του υπάρχουν, και ΘΑ υπάρξουν τα πάντα.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Κατάλαβα. Το ΕΝ αντιπροσωπεύει την δυνατότητα. Ποια όμως η σχέση του Ενός με την ζωή;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Υπάρχει πριν από την ζωή και είναι η αιτία της, εφόσον η ενέργεια της ζωής δεν προηγείται αλλά αντίθετα απορρέει από την ανέκφραστη πηγή του ΕΝΟΣ.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Πρέπει να υποθέσουμε λοιπόν ότι το ΕΝ που υπάρχει πριν από όλα, δεν είναι το εκδηλωμένο σύμπαν. Που βρίσκεται λοιπόν το ΕΝ;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Το ΕΝ υπάρχει παντού. Δεν υπάρχει μέρος όπου δεν είναι, για αυτό και γεμίζει τα πάντα. Μέσω αυτού υπάρχουν τα πάντα. Το ΕΝ γεμίζει τα πάντα, παράγει τα πάντα, χωρίς να είναι αυτό που παράγει.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Μα Πλωτίνε ξέρεις καλά ότι το εκδηλωμένο σύμπαν χαρακτηρίζεται από την κίνηση. Είναι το ΕΝ η κίνηση; Ή είναι η δυνατότητα της κίνησης, μία συνθήκη στάσης; Ποια η σχέση του ΕΝΟΣ με την κίνηση και την στάση;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Το ΕΝ υπερέχει και της κίνησης και της στάσης. Είναι η δυνατότητα και της κίνησης και της στάσης, υπερέχει και των δύο.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Άλλη μία σκέψη με προβληματίζει δάσκαλε. Το σύμπαν εκδηλώνεται διανοητικά. Μπορείς να περιγράψεις το ΕΝ σαν διάνοια; Με άλλα λόγια το ΕΝ σκέπτεται;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Το ΕΝ δεν σκέπτεται γιατί εμπεριέχει τόσο την σκέψη, όσο και το σκεπτόμενο. Το ΕΝ δεν είναι η διάνοια, αλλά ανώτερο της διάνοιας. Κατά συνέπεια εφόσον είναι ανώτερο της διάνοιας η εκπόρευση του θα είναι και διανοητική.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Είναι φανερό ότι το ΕΝ είναι πέρα από την ανθρώπινη αντίληψη. Δεν μπορείς όμως δάσκαλε να μου περιγράψεις περιοχές του ΕΝΟΣ που να μπορώ να αντιληφθώ; Τι ακολουθεί την συνθήκη της δυνατότητας; πώς το σύμπαν εκδηλώνεται;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Οτιδήποτε υπάρχει μετά από το ΕΝ, προέρχεται από αυτό. Αλλά αυτό το δεύτερο στάδιο της ύπαρξης, δεν θα είναι πια το ΕΝ αλλά η πολλαπλότητα του ΕΝΟΣ. Διαπιστώνουμε ότι όλα τα πράγματα που πλησιάζουν την τελειότητα δεν μπορούν να παραμείνουν σε ανεκδήλωτη ύπαρξη, αλλά πρέπει να εκδηλώνονται Αυτό παρατηρείται σε όλη την φύση. Όχι μόνο στα όντα που είναι ικανά επιλογών, αλλά ακόμα και σε αυτά που στερούνται της επιλογής, υπάρχει η τάση να μεταδίδουν ότι ενυπάρχει μέσα τους. Για παράδειγμα η φωτιά παράγει θερμότητα, το χιόνι παράγει κρύο. Για αυτό τον λόγο, όλα τα πράγματα στην φύση τείνουν στην αθανασία με την εκδήλωση των ποιοτήτων τους. Το ΕΝ εκδηλώνει το εαυτό του. Αυτό που εκδηλώνεται, εκδηλώνει παράλληλα τον εαυτό του.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Α μάλιστα. Διδάσκεις λοιπόν και εσύ το δόγμα «της απόρροιας» των Γνωστικών. Ξεχνάς όμως Πλωτίνε, ότι όλα τα εκδηλωμένα είναι φτιαγμένα από ύλη. Πως μπορεί η ύλη να παράγει τον αυτό της;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Η ύλη δεν είναι νεκρή. Η ύλη δεν στερείται ζωής και νοημοσύνης. Το ένα δεν υπάρχει χωρίς το άλλο. Το σχήμα και η ύλη είναι αρχές αναγκαίες για οτιδήποτε έχει σώμα
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Καταλαβαίνω Πλωτίνε . Η θεωρία σου υποστηρίζει ότι το πνεύμα και η ύλη δεν πρέπει να θεωρούνται σαν ξεχωριστές οντότητες, αλλά σαν δύο όψεις του ΕΝΟΣ, που αποτελεί την βάση της ύπαρξης. Αλλά τι συμβαίνει με τον άνθρωπο; Υπάρχει κάτι στον άνθρωπο που αντιστοιχεί στο ΕΝ;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Πρέπει να υπάρχει μία άλλη φύση, διαφορετική από το σώμα, που γεννά ύπαρξη από τον εαυτό της. Είναι αναγκαίο και πρέπει να υπάρχει ένα συγκεκριμένο πρωταρχικό είδος ζωής, που είναι επίσης χωρίς μορφή και αιώνιο, και που είναι μέρος όλων των πραγμάτων . Είναι αναγκαίο να υπάρχει κάτι που είναι η πηγή της ζωής, κάτι που θα είναι πέρα από την σωματική φύση.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Μιλάς για αυτό που ονομάζουμε Ψυχή; Εάν ναι ποία είναι η σχέση της ψυχής με το ΕΝ;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Η ψυχή είναι μία και σέβεται το ΕΝ. Η ψυχή εμπεριέχει άφθονο μέρος της ουσίας του ΕΝΟΣ μέσα της.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Ποια είναι η φύση της ψυχής ;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Η ψυχή δεν έχει σώμα όπως διδάσκουν οι Στωικοί. Κανένα άθροισμα ατόμων δεν θα μπορούσε να παράξει την ψυχή. Η ψυχή είναι μία ασώματη και αθάνατη ουσία. Η ψυχή μεταδίδει κίνηση σε όλα. Μεταδίδει ζωή στο σώμα. Αυτή μόνη κατέχει την αληθινή ζωή. ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Ποία είναι η γνώμη σου για την σχέση των ψυχών με την παγκόσμια ψυχή ;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Το σύμπαν ενυπάρχει στην ψυχή που είναι η ουσία του, και κανένα τμήμα του δεν στερείται της ψυχής που το υγραίνει με ζωή, όπως το δίχτυ στο νερό. Εάν όλες οι ψυχές γίνονται ΜΙΑ στην συμπαντική ψυχή, γιατί δεν θα μπορούσαν μαζί να σχηματίζουν το ΕΝ; Εάν η ψυχή μου και η ψυχή σου προέρχονται από την παγκόσμια ψυχή τότε όλες οι ψυχές σχηματίζουν το ΕΝ.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Πως τότε Πλωτίνε θα όριζες τον άνθρωπο; Είναι ο άνθρωπος μία ψυχή ή κατέχει απλώς κατέχει μία ψυχή;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Ο άνθρωπος είναι ψυχή και έχει ένα σώμα. Η φύση και η ουσία αυτών των δύο πρέπει να διαχωριστεί. Από την στιγμή που το σώμα είναι σύνθετο, η ανάγκη δεν μπορεί να το διατηρήσει για πάντα στην ίδια κατάσταση. Η γνώση ομοίως δείχνει πως, ότι διαλύεται κατά τον θάνατο δέχεται διαχωρισμούς μίας και κάθε τι που ενυπάρχει σε κάτι, τείνει στο όλο και όμοιο του από όπου προήλθε Η ψυχή λοιπόν διαχωρίζεται κατά τον θάνατο από το σώμα.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Το σώμα μας δεν αποτελεί μέρος μας Πλωτίνε ;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Εάν το σώμα είναι μέρος μας, τότε δεν είμαστε εξολοκλήρου αθάνατοι. Όταν όμως διακρίνουμε σωστά, βλέπουμε ότι το σώμα είναι μόνο το όργανο της ψυχής, και ότι η ψυχή είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Μα Πλωτίνε παρότι το σώμα είναι ένα όργανο μόνο της ψυχής, παρόλα αυτά είναι ένα σημαντικό μέρος της. Δεν μπορούμε να λειτουργήσουμε χωρίς αυτό.
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Δεν είμαστε μόνο το σώμα, αλλά δεν είμαστε και εντελώς χωρισμένοι από αυτό. Είναι εξαρτώμενο από εμάς. Για αυτό οι πόνοι και οι ηδονές που βιώνει το σώμα μας επηρεάζουν. Όσο πιο αδύναμοι είμαστε τόσο πιο πολύ ασχολούμαστε με αυτό. Μέσα σε αυτό είναι δεμένο ένα μέρος του εαυτού μας, που αποτελεί την προσωπικότητα μας.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Γιατί τότε Πλωτίνε οι άνθρωποι μιλούν για την ψυχή σαν να είναι το σώμα;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Λέγεται ότι η ψυχή είναι το σώμα, για τον λόγο ότι το σώμα είναι ορατό. Αλλά εάν μπορούσαμε να δούμε την ψυχή, και αν μπορούσαμε να δούμε ότι περιβάλει το σώμα με την ζωή που κατέχει, θα λέγαμε ότι η ψυχή δεν είναι με κανένα τρόπο το σώμα, αλλά αντίθετα το σώμα περιέχεται μέσα σε αυτήν, αυτό που ρέει μέσα στο ακίνητο.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Μπορείς να μου δώσεις ένα παράδειγμα έτσι ώστε να μου γίνει πιο ξεκάθαρο ;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Η ψυχή λέγεται ότι υπάρχει στο σώμα όπως ο καπετάνιος σε ένα πλοίο. Αλλά αυτό δεν είναι σωστό. Γιατί αφενός βρίσκεται στο πλοίο κατά τύχη, και αφετέρου γιατί ο καπετάνιος κυβερνά όλο το πλοίο, ενώ βρίσκεται σε ένα μόνο μέρος του, ενώ η ψυχή κυβερνά το σώμα και είναι παρούσα παντού. Ένα καλύτερο παράδειγμα θα ήταν εάν λέγαμε ότι η ψυχή είναι παρούσα στο σώμα όπως το φως στον αέρα. Το φως είναι παρόν στον αέρα χωρίς να ανακατεύεται με αυτό. Όταν το φως αποσύρεται από τον αέρα, μέσα στον οποίο ακτινοβολεί, αυτός (ο αέρας) δεν κρατά τίποτα από το φως, αλλά φωτίζεται μόνο για όσο ο αέρας παραμένει το μέσα του.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Σε ευχαριστώ Πλωτίνε για τα παραδείγματα. Αλλά έχω άλλη μια ερώτηση που θα ήθελα να σου κάνω. Είπες πριν από λίγο ότι μέρος του εαυτού μας είναι δεμένο στο σώμα μας. Πρέπει να υποθέσω ότι και όλη ψυχή δεν είναι παρούσα στο σώμα ;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Η ψυχή δεν εισέρχεται ολοκληρωτικά στο σώμα. Το υψηλότερο μέρος μένει πάντα ενωμένο με τον νοήμονα κόσμο, ενώ το κατώτερο μέρος της παραμένει ενωμένο με τον αισθητό κόσμο. Το ανώτερο μέρος της είναι ανεπηρέαστο από την έλξη των παροδικών απολαύσεων και οδηγεί σε μία ατάραχη ζωή. Κάθε ψυχή έχει ένα κατώτερο μέρος που είναι στραμμένο προς το σώμα, και ένα ανώτερο που είναι στραμμένο προς την θεία διάνοια.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Μάλιστα. Η φύση της ψυχής γίνεται δυαδική μόλις εισέρχεται στο σώμα Συνεπώς αυτό αναγκαστικά σημαίνει διπλή δράση.
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Ακριβώς. Η ψυχή έχει διπλή δράση στις σχέση της με το πάνω και το κάτω. Με την πρώτη της ενέργεια ελέγχει το σώμα, και με την δεύτερη μελετά τις καταληπτές οντότητες.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Κατάλαβα. Η ψυχή είναι μία ενεργή οντότητα. Πως ενεργεί ;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Η ψυχή έχει οντότητα με χαρακτηριστική φύση και ενέργειες. Μία από αυτές είναι η μνήμη, της οποίας η άσκηση εμποδίζεται μόνο από το σώμα. Όταν η ψυχή δένεται στο σώμα, ξεχνάει. Όταν διαχωρίζετε θυμάται. Για αυτό τον λόγο το σώμα είναι η πηγή της λήθης. Η μνήμη ανήκει μόνο στην ψυχή.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Πως η ψυχή χρησιμοποιεί τα σώματα ; Υπάρχει κάποιος νόμος που προκαλεί την μετενσάρκωση σε ένα σώμα ;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Αυτό που ονομάζεται αναπόφευκτη ανάγκη και θεία δικαιοσύνη κυβερνά την φύση που προκαλεί κάθε ψυχή να εισέρχεται σε εκείνο το σώμα που έχει επιλέξει. Όταν έρθει η κατάλληλη ώρα, η ψυχή πλησιάζει το σώμα εκείνο όπου οφείλει να εισέλθει. Κάθε ψυχή έχει την δική της ώρα.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Πλωτίνε φαίνεται ότι διδάσκεις για μία δύναμη που βρίσκεται έξω από τον άνθρωπο. Ο νόμος για τον οποίο μιλάς που βρίσκεται ; Από πού πηγάζει ;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Ο κάθε ένας από εμάς κουβαλά μαζί του αυτόν τον νόμο, έναν νόμο του οποίου η ισχύς δεν πηγάζει από έξω, αλλά που είναι έμφυτη.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Ποιος είναι ο σκοπός της μετενσάρκωσης ;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Η ψυχή κατέρχεται για να εξελίξει τις δυνάμεις της και για να στολίσει ότι βρίσκεται κάτω από αυτήν. Η ψυχή αλλάζει σώματα με τον ίδιο τρόπο που σε ένα θεατρικό έργο ο ηθοποιός πεθαίνει, αλλά στην επόμενη σκηνή, αλλάζει ενδύματα και υποδύεται ένα άλλο πρόσωπο και επιστρέφει στην σκηνή.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Τι είναι τότε Πλωτίνε ο θάνατος;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Θάνατος είναι μόνο η αλλαγή του σώματος, όπως και να έχει αυτός που αναχωρεί θα ξαναγυρίσει να παίξει..
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Δώσε μου ακόμα ένα παράδειγμα Πλωτίνε. Είναι ένα θέμα που πάντα με μπέρδευε.
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Η Ζωή είναι ένας συνεταιρισμός της ψυχής και του σώματος. Θάνατος είναι ο χωρισμός. Τόσο στην ζωή όσο και στον θάνατο η ψυχή νοιώθει σαν στο σπίτι της.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Τι συνείδηση έχει η ψυχή μετά τον θάνατο ;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Υπάρχουν δύο στάδια μετά θάνατο. Στο πρώτο η ψυχή έλκεται από το σώμα που αναπολεί ότι ο άνθρωπος έκανε ή υπέφερε κατά την διάρκεια της ζωής του. Στην διάρκεια του χρόνου όμως η ανάμνηση προηγούμενων ζωών θα επιτευχθεί. Για τον λόγω ότι με τον καιρό η ψυχή εξαρτάται όλο και λιγότερο από το σώμα, και έτσι αρχίζει να θυμάται πράγματα που είχε ξεχάσει στην παρούσα ζωή.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Και όταν η ψυχή επιστρέφει στην γήινη ύπαρξη Πλωτίνε, τι συμβαίνει ;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Συναντά τις συνέπειες των προηγούμενων οφειλών της. Αυτοί που στην προηγούμενη ζωή τους, ήταν ιδιοκτήτες σκλάβων, εάν καταχράστηκαν την εξουσία τους, θα γίνουν αυτοί σκλάβοι. Δεν εναπόκειται μόνο στην τύχη το να γίνει κάποιος σκλάβος, φυλακισμένος ή ατιμασμένος. Θα πρέπει να έχει διαπράξει την βία την οποία εισπράττει. Εάν επιθυμείς να ανακαλύψεις την διανεμόμενη δικαιοσύνη, δεν είναι αρκετό να εξετάζεις μόνο το παρόν αλλά τόσο παρελθόν, όσο και το μέλλον. Το σύστημα αυτό ανταποδιτικότητας είναι απόλυτο, δίκαιο και σοφό. Η τάξη που κυριαρχεί στο σύμπαν είναι αιώνια. Επενεργεί στο κάθε τι ακόμα και στα μικρότερα πράγματα.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Μου υπέδειξες Πλωτίνε ότι ο άνθρωπος είναι ο υπαίτιος της μοίρας του, και ο μοναδικός υπεύθυνος που ενεργοποιεί τις αιτίες τόσο της ευτυχίας όσο και της δυστυχίας του. Πως όμως αυτός ο νόμος που κληρονομείται στον άνθρωπο ορίζει την ποιότητα και την ποσότητα της τιμωρίας που ο άνθρωπος πρέπει να υποφέρει ;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Ο Θείος νόμος είναι αναπόφευκτος, και περιέχει μέσα του την δύναμη της δικαιοσύνης. Μέσω του νόμου καθορίζεται πως και για πόσο είναι αναγκαίο κάποιος να υποφέρει. Οι τιμωρίες που εξαγνίζουν το κακό πρέπει να προέρχονται από την τάξη που κυβερνά όλα τα πράγματα. Οι κακές πράξεις τα ατυχήματα και η δυστυχία που καταπιέζουν το καλό, μπορεί να ειπωθεί ότι είναι οι συνέπειες προηγούμενων σφαλμάτων. Η παγκόσμια τάξη δεν πρέπει να κατηγορείται ως άδικη , αλλά πρέπει να επιμένουμε στην διανομή του δίκαιου. Εάν δεν καταλαβαίνουμε κάποια πτυχές του Θείου νόμου είναι λόγω κρυφών αιτιών που διαφεύγουν της γνώσης μας.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Διανεμητής δικαιοσύνης. Θα θυμάμαι αυτές τις λέξεις Πλωτίνε. Μου ξεκαθάρισες πολλά σημεία που με προβλημάτιζαν. Αλλά Πλωτίνε όλοι οι άνθρωποι υποβάλλονται στην διανομή της δικαιοσύνης με τον ίδιο τρόπο;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Υπάρχουν τρεις τύποι ανθρώπων. Ο πρώτος αφορά τους ανθρώπους εκείνους που θεωρούν την επίγεια ζωή σαν την αρχή και το τέλος. Ο δεύτερος αφορά αυτούς που είναι ικανοί σε κάποιο βαθμό να στρέφουν την ψυχή τους σε πιο υψηλές αξίες. Και τέλος υπάρχουν οι σοφοί άνθρωποι των οποίων τα μάτια στρέφονται προς το Φως..

Πηγή:  http://xletsos-basilhs.blogspot.com

Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΑΥΛΟΣ

Ανάλυση του έργου Του I. M. Oderberg - Μετάφραση: Zadok the Priestess

220 χρόνια μας χωρίζουν από την ημέρα θανάτου του Wolfgang Amadeus Mozart στη Βιέννη, στις 5 Δεκεμβρίου του 1791. Κατά καιρούς, έχουν γίνει πολλά αφιερώματα σ' αυτή την εκπληκτική ιδιοφυΐα, αλλά εδώ θα επικεντρωθούμε στο αριστούργημα και τελευταία ολοκληρωμένη του σύνθεση, το Μαγικό Αυλό. Καθώς το λιμπρέτο του ήταν αντικείμενο χλευασμού μέχρι πρόσφατα με το σκεπτικό ότι ήταν "παιδαριώδες" και ανάξιο λόγου σε σχέση με την εκπληκτική του μουσική επένδυση, ο Goethe παρατήρησε ότι "Περισσότερη γνώση απαιτείται για να κατανοήσει κάποιος την αξία αυτού του λιμπρέτο αντί να το λοιδορεί!" (Ο Μαγικός Αυλός, Τεκτονική Όπερα: Μία Ερμηνεία του Λιμπρέτο και της Μουσικής, του Jacques Chailley, συνθέτη και επιφανή καθηγητή μουσικής, ο οποίος προσφέρει υλικό εμβριθούς έρευνας το οποίο δικαιώνει και τη μουσική και το λιμπρέτο, φωτίζοντας όλη την όπερα με την γνώση του περί της μουσικής της τελευταίας περιόδου του 18ου αιώνα και των ρευμάτων των ιδεών τα οποία κυκλοφορούσαν τόσο στις αυλές της Ευρώπης όσο και μεταξύ των λογίων). Για να ρίξουμε φως πάνω στους σκοπούς του Mozart, χρειάζεται να ερευνήσουμε την όπερα με φόντο τα Τεκτονικά ιδεώδη, σύμβολα και τελετουργίες, τα οποία σχετίζονται με τη διαδικασία της μύησης, λέξης πολύ διαδεδομένης στην Ευρώπη της εποχής εκείνης και εξίσου παρεξηγημένης όσο και σήμερα.

Goethe

Κατά τη διάρκεια της περιόδου της ζωής του Mozart, ο Τεκτονισμός είχε εξέχουσα θέση στη Βιεννέζικη κοινωνία. Ο ίδιος ο Mozart ήταν έντεκα ετών στην ηλικία όταν συνέθεσε ένα τραγούδι βασισμένο σε ένα Τεκτονικό κείμενο για χάρη του γιατρού του, ενός Τέκτονα, ο οποίος, θεραπεύοντας το αγόρι από ευλογιά, τον έσωσε χωρίς να είναι βλογιοκομμένος. Όταν ήταν δώδεκα ετών, ο Mozart επίσης συνέθεσε το Βαστιανός και Βαστιανή, ένα μικρό έργο το οποίο ακόμα παίζεται περιστασιακά. Η πρώτη του παράσταση δόθηκε στους κήπους του Δρ. Anton Mesmer, του οποίου η θεωρία για τη ζωώδη έλξη είχε δυσφημιστεί από Παρισινούς ιατρικούς αντιπάλους ως "αγυρτεία". Ο Δρ. Mesmer είναι γνωστός πλέον σήμερα για το "μεσμερισμό", που συχνά συγχέεται και θεωρείται αντίστοιχο της υπνώσεως.

Πολλοί από τους γνωστούς του Mozart κατά τη νεανική περίοδο της ζωής του ήταν Τέκτονες, ενώ κάποιοι από αυτούς ήταν στενοί φίλοι του. Άλλοι ήταν μέλη του κύκλου των Illuminati, που βρισκόταν σε άνθηση εκείνη την εποχή. Στο Παρίσι, ο Κόμης de Cagliostro - ο οποίος καθόλου τσαρλατάνος δεν ήταν, όπως μας τον παρουσιάζουν μέχρι και σήμερα κάποιοι κύκλοι με έννομο συμφέρον - προσπάθησε να "καθαρίσει" τις υπάρχουσες Τεκτονικές στοές της Γαλλίας και τελικά δημιούργησε το δικό του "Αιγυπτιακό Τύπο", ο οποίος δεχόταν γυναίκες και άνδρες μαζί σε κάποιου είδους παράρτημα "υιοθεσίας". Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ο Mozart γνώριζε τον Cagliostro και ότι το όνομα Sarastro, το οποίο έδωσε ο συνθέτης στον Αρχιερέα της Ίσιδος και του Οσίριδος, ήταν μία αναφορά στον Cagliostro. Εντούτοις, γενικότερα, το όνομα θεωρείται ότι προέρχεται από το Ζωροάστρη ή Ζαρατούστρα, μεταρρυθμιστή της αρχαίας Περσικής θρησκείας.

Cagliostro

Η ιστορία του Μαγικού Αυλού πραγματεύεται την είσοδο του Tamino στην ατραπό της πνευματικής εξέλιξης. Ο Tamino είναι Πρίγκιπας και γιος ενός βασιλιά, ο οποίος προφανώς, είναι εξοικειωμένος με τη μαθητεία, αφού αρκετά συχνά μιλούσε στον Tamino για τη Βασίλισσα της Νύκτας, αφήνοντας στον Tamino μία αίσθηση "άμετρου θαυμασμού" για αυτήν. Το γεγονός ότι ο Tamino είναι ενδεδυμένος με Γιαπωνέζικα ρούχα μας βάζει σε ένα κλίμα πιο Ανατολίτικο. Η έναρξη της όπερας μαρτυρεί την προπαρασκευαστική εργασία, την οποία ο Tamino και η Pamina - ο πρωταγωνιστικός θηλυκός χαρακτήρας - πρέπει να εκτελέσουν στο πρώτο στάδιο της μύησής τους. Όσον αφορά στον Papageno, τον Δράχτη πουλιών (ο οποίος συμβολίζει το μέσο άνθρωπο) και την συντρόφισσά του (στην πορεία του έργου) Papagena, αυτοί υποβάλλονται σε αντίστοιχες μικρότερες δοκιμασίες, "αλλά με έναν κωμικό τόνο".

Ζαρατούστρα

Η Α' πράξη ξεκινά σε ένα άγριας φύσης, ορεινό τοπίο ως σκηνικό, όπου ο Tamino καταδιώκεται από έναν όφη. Χάνει τις αισθήσεις του, ένας συμβολικός θάνατος, μία "πρόβα" της τελικής μύησης, αυτή καθ' αυτή η συνειδητή εμπειρία για ότι πραγματικά μας συμβαίνει ασυνείδητα κατά τη διάρκεια της διαδικασίας του θανάτου. Αυτό είναι ένας σαφής υπαινιγμός για ότι ήταν γνωστό πως διαδραματιζόταν στα Μεγάλα Μυστήρια της αρχαιότητας κατά τη μύηση. Ο υποψήφιος, ο οποίος επιτυχώς "επέστρεφε" στην αυτοσυνειδησία έχοντας επίγνωση όλων όσων είχαν συμβεί, από εκείνη την στιγμή και μετά μπορούσε να μιλήσει - εάν ήθελε - για την εμπειρία, έχοντας το "κύρος" της άμεσης γνώσης. Μόνον εκείνοι οι υποψήφιοι, οι οποίοι ήταν ικανοί να συλλάβουν το νόημα παρά την απίστευτη ένταση της εμπειρίας, καθώς η ψυχή ελευθερώνεται από το σώμα στο οποίο είχε ενσαρκωθεί και μπορούν να αντέξουν το να γνωρίζουν τι γίνεται μετά το φυσιολογικό θάνατο, επιτρεπόταν να τολμήσουν τις δοκιμασίες αυτές.

Τη λύση στην αναμέτρηση του Tamino και του όφη δίνουν τρεις κυρίες καλυμμένες με βέλο - Αγγελιαφόροι της Βασίλισσας της Νύκτας, η οποία συμβολίζει "την ακόμη παρθένα και ακαλλιέργητη Φύση", ήτοι την ανεκδήλωτη δημιουργία - οι οποίες σκοτώνουν το τέρας. Ο Papageno μπαίνει στην σκηνή και αρπάζει την ευκαιρία να καυχηθεί ότι έσωσε τον πρίγκιπα, με αποτέλεσμα να τιμωρηθεί από τις Αγγελιοφόρους. Το στόμα του κλειδώνεται με λουκέτο ώστε να πάψει να φλυαρεί (πολύ εύστοχα το όνομά του σημαίνει παπαγάλος). Οι Αγγελιοφόροι δείχνουν στον Tamino ένα πορτραίτο της Pamina, της κόρης της Βασίλισσας, η οποία έχει απαχθεί κι εκείνος υπόσχεται να την ελευθερώσει. Τότε, του δίνουν ένα μαγικό αυλό και στον Papageno μία σειρά από μαγικά κουδουνάκια. (Μερικοί έχουν μεταφράσει τη λέξη zauber ως "μαγεμένος", όμως εδώ πρόκειται για τον αυλό ο οποίος προκαλεί τη "μαγεία" με την έννοια της γοητείας. Αυτή η εκδοχή ταιριάζει καλύτερα με την άποψη του Wieland, σύμφωνα με την οποία ο σκοπός του αυλού ήταν "να απαλύνει τις δυσκολίες της αποστολής". Υπάρχει πιθανότητα να υπάρχει κάποιο εσωτερικό νόημα σ' αυτό, το οποίο προφανώς δεν έχει ξεκαθαριστεί. Εξάλλου, ο αυλός είναι αντίστοιχος με τα "καμπανάκια" του Papageno, τα οποία στην παρτιτούρα αναφέρονται ως stromento d'acciajo [ή ατσάλινο όργανο]. Ίσως προοριζόταν να προκαλεί ψυχαγωγία, σε κάποιου είδους αντιστικτική μορφή με το μαγικό αυλό [σελ. 123-5].)
Στη συνέχεια, ο πρίγκιπας, συνοδευόμενος από τρία αγόρια, φτάνει σε τρεις ναούς καλούμενους Ναός της Σοφίας, Ναός της Λογικής και Ναός της Δημιουργίας. Ο Tamino μαθαίνει ότι ο Sarastro δεν είναι το μοχθηρό ον, το οποίο του έχουν περιγράψει. Βρίσκει τον Papageno, ο οποίος είναι με την Pamina. Ο Monostatos, ο κακός Μαυριτανός, ο οποίος ποθεί την Pamina, τους κυνηγά, αλλά τα μαγικά κουδουνάκια του Papageno τον αναγκάζουν να τραπεί σε φυγή.
Τότε, ο Sarastro μπαίνει με την ακολουθία του. Τιμωρεί τον Μαυριτανό για τις εγκληματικές του πράξεις και, αφού βλέπει τον Tamino και την Pamina μαζί, τους χωρίζει ώστε να μπορέσουν ο καθένας ξεχωριστά να θριαμβεύσουν στις δοκιμασίες τους. Ο Tamino και ο Papageno οδηγούνται στις κρύπτες του ναού, όπου υποβάλλονται σε διάφορους πειρασμούς, τους οποίους οφείλουν να ξεπεράσουν σιωπηρά. Ο Tamino πειθαρχεί, όμως ο Papageno το βρίσκει σχεδόν αδύνατο να μπορέσει να παραμείνει σιωπηλός.
Στο μεταξύ, η Βασίλισσα της Νύκτας δίνει στην Pamina ένα εγχειρίδιο με το οποίο θα πρέπει να σκοτώσει τον Sarastro. Ο Monostatos προσπαθεί να αποπλανήσει την Pamina και αρπάζει το εγχειρίδιο, απειλώντας την με αυτό. Όμως, ο Sarastro εμφανίζεται και τον τρέπει σε φυγή. Η Pamina ξεπερνά την απελπισία της και ξεκινά να βρει τον Tamino. Καθώς ο Papageno παραμένει προσκολλημένος στις απολαύσεις της πολυλογίας, ο Sarastro του δίνει μία σύντροφο του είδους του: την Papagena. Τελικά, στις κρύπτες του ναού, ο Tamino, συνοδευόμενος από την Pamina, περνά από τη δοκιμασία του Πυρός και του Ύδατος*: είναι πλέον άξιος να κερδίσει την αγαπημένη του. Οι δυνάμεις του Σκότους έχουν κατατροπωθεί.
*Θυμίζει τη βιβλική αναφορά της βάπτισης με ύδωρ και πυρ, την τελική κατάσταση για την πλήρη αφύπνιση της Διάνοιας.
Τι σημαίνουν όλα αυτά; Ποιο είναι το βασικό θέμα της όπερας; Μετά βεβαιότητας μπορούμε να πούμε, ότι αναφέρεται στη μεταλλαγή του ψυχισμού από ακατέργαστη ύλη στη φώτιση, στη διαδικασία ωρίμανσής μας έως την πλήρη τελείωση του ανθρώπου. Ο Tamino χρειάστηκε να περάσει από διάφορες δοκιμασίες συμπεριλαμβανομένης της προκαταρκτικής άσκησης του θάρρους του, των ανθρωπίνων αρετών και της διαίσθησής του. Σ' αυτό το σημείο, ερευνούνται τα κίνητρά του στην αναζήτηση της μύησης. Τελικά, επιτυγχάνοντας τον σκοπό του, ενώνεται με την Pamina η οποία, έχοντας περάσει και τις δικές της δοκιμασίες, έχει επίσης φθάσει τη φώτιση. Σε ένα επίπεδο, αυτοί οι χαρακτήρες αντιπροσωπεύουν διάφορες όψεις της ανθρώπινης φύσης παίζοντας σε ένα δράμα το οποίο συμβαίνει εντός του κάθε ενός από εμάς.
Τώρα, θα πρέπει να ρίξουμε μία ματιά σε μερικά από τα σύμβολα και τη σημασία τους στο ευρύτερο πλαίσιο της όπερας: για παράδειγμα, η κινηματογραφική εκδοχή του Ingmar Bergman συμπεριλάμβανε διαβήτες ανάμεσα στα αντικείμενα της διακόσμησης της σκηνής. Ο διαβήτης είναι ένα γνωστό πλέον σύμβολο του Τεκτονισμού, το οποίο αποδίδεται στο "Μεγάλο Αρχιτέκτονα" του Σύμπαντος, που συχνά μεταφράζεται ως Θεός, μία προσωποποιημένη εικόνα για τις μεγάλες δημιουργικές διάνοιες, οι οποίες αποδίδονται στην Καμπαλιστική θεώρηση της Γενέσεως από τη λέξη σε πληθυντικό αριθμό Elohim.

Ο Αρχαίος των Ημερών μετρώντας τον χρόνο (W. Blake)

Ο όφης που καταδιώκει τον Tamino δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο βιβλικός όφης, ο οποίος φέρεται να έβαλε σε πειρασμό τον Αδάμ και την Εύα, ώστε να φάνε τον καρπό του Δέντρου της Γνώσης του Καλού και του Κακού, να αποκτήσουν αυτεπίγνωση και έτσι, τη φοβερή ικανότητα να διαλέγουν τη δική τους (μας) ροή σκέψης, τη δική τους (μας) έκφραση και τρόπο δράσης: το δικό μας τρόπο ζωής. Ο Jean και η Brigitte Massin στη μελέτη τους για το Mozart, έγραψαν:  

Ένας νεαρός, αδρανής αριστοκράτης βρίσκεται έξω κατά τη διάρκεια κυνηγιού και καταλήγει άοπλος εξ αιτίας της ξαφνικής επιδρομής του πιο τυφλού του ζωτικού ενστίκτου (ο συμβολισμός του όφη δεν περίμενε το Jung, αλλά είχε εδραιωθεί κατ' αυτόν τον τρόπο σε όλες τις παραδοσιακές απεικονίσεις). Η πρώτη αφύπνιση είναι εκείνη της αγάπης. Η απάντηση στις κραυγές πανικού που ξεστόμισε καθώς μόνος αντίκρισε τον εαυτό του, είναι το κάλεσμα να αναδυθεί από μέσα του . . . - Αναφορά στον Chailley, σελ. 119.

 
Όλα αυτά μπορεί να εξυπηρετούν τη σύγχρονη ψυχολογική θεώρηση, όμως είναι ανεπαρκή από μία θεοσοφική οπτική, σύμφωνα με την οποία Ο Μαγικός Αυλός και άλλα έργα που απορρέουν από την ανώτερη φύση του ανθρώπου, μας εισάγουν στα μυστήρια του κόσμου και του εαυτού μας ως αναπόσπαστων τμημάτων του. Ο Sarastro, σ' αυτό το ευρύτερο πλαίσιο, ως Αρχιερέας και Μέγας Ιεροφάντης, είναι ο μυσταγωγός που φέρνει στο φως τα Μυστήρια, τα οποία είχαν τελείως διαφορετικό νόημα στην αρχαιότητα απ' ότι έχουν στη σημερινή εποχή. Ο Ιεροφάντης ήταν ο επικεφαλής επιφορτισμένος με την ερμηνεία της ιερής γνώσης. Η τελετουργικότητα της σκηνής της μύησης στην πυραμίδα είναι έντονη, ειδικά για εκείνους οι οποίοι αναζητούν την είσοδο στην πνευματικότητά της. Ο εντυπωσιασμός της τελευταίας σκηνής είναι έντονος, καθώς ο "γάμος" του Tamino και της Pamina προκύπτει ως πραγματική ολοκλήρωση, ως η ένωση των ανώτερων και κατώτερων πεδίων του εαυτού σε κάθε ανθρώπινη οντότητα.
Η απήχηση σ' εμάς οφείλεται από τη μία στη θεσπέσια μουσική και από την άλλη στην αποδιδόμενη έννοια η οποία προκύπτει από το λιμπρέτο του Mozart - διότι εκείνος, δεν προσπάθησε απλά να διεισδύσει στην ουσία του, αλλά επίσης επεξεργάστηκε το κείμενο του Schikaneder (όπως και άλλοι έχουν κάνει από την πρώτη παρουσίαση του έργου κι έτσι κάποιες φορές προκύπτει το ερώτημα: "Ποιο λιμπρέτο;"). Με άλλα λόγια, όλη η συγκινησιακή επίδραση της όπερας οφείλεται στο μαγικό πάντρεμα των πλούσιων, φιλοσοφικών ιδεών και της μουσικής του Mozart.

Ξεχωρίζοντας ένα ή δύο σύμβολα στην όπερα: ο αυλός είναι "μαγικός με την έννοια ότι προκαλεί τη μαγεία". Η Pamina αποκαλύπτει την προέλευσή του αργότερα κατά τη διάρκεια του έργου: δεν προέρχεται από τη Βασίλισσα της Νύκτας αλλά από το σύζυγό της, τον προηγούμενο Μέγα Ιεροφάντη - έναν "Ιερέα-Βασιλιά" που θυμίζει τον Ερμή Τρισμέγιστο - προκάτοχο του Sarastro.

Ερμής Τρισμέγιστος

Οι βασικοί χαρακτήρες της όπερας συσχετίζονται με τον Ήλιο, τη Σελήνη και τα τέσσερα Στοιχεία της αρχαιότητας: Πυρ, Αήρ, Ύδωρ και Γη. Αυτά είναι τα δυσδιάκριτα βασικά συστατικά των στοιχείων από τα οποία ο φυσικός κόσμος και το σύμπαν μας σχηματίστηκαν - που δε θα πρέπει να τα συγχέουμε με τα συνήθη στοιχεία τα οποία μας είναι γνώριμα. Μπορούμε να απεικονίσουμε τον Tamino και τον Papageno σε μία κάθετη γραμμή, η οποία κατέρχεται από τον Sarastro/Ήλιο, ενώ η Pamina και ο Monostatos εκπορεύονται από τη Βασίλισσα της Νύκτας/Σελήνη. Σε μία οριζόντια ευθυγράμμιση το Πυρ (Tamino) θερμαίνει το Ύδωρ (Pamina) το οποίο βρίσκεται σε παγωμένη κατάσταση, ενώ ο Αήρ (Papageno) ανακουφίζει τη βαριά όψη της Γης (Monostatos).

Κάποια στενή σχέση ή κάποιος διάλογος μεταξύ των προσώπων και η όπερα προκαλεί το θεατή να διερευνήσει τη σημασία των συμβόλων της και ακόμη και την σκηνική διακόσμησή της. Τότε είναι που αναδύεται η πραγματική μαγεία της κατανόησης μέσα από τον κάθε ένα: γεννημένη στην καρδιά, στο κέντρο της κάθε υπάρξεως. Το αποτέλεσμα μπορεί να ποικίλει για τον καθένα, με την έννοια ότι αποκαλύπτει όλο και πιο βαθιά στοιχεία κάθε φορά που επιτυγχάνεται η μέθεξη.

ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

Η ποικιλόμορφη εναλλαγή της ιστορικής μοίρας των Επτανήσων, όπου οι δυνάμεις κατοχής (Βενετία, Γαλλία, Τουρκία – Ρωσία, Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία) απέδειξαν ότι δεν ενδιαφέρονταν και τόσο για την απελευθέρωση των Ελλήνων, στάθηκε αφορμή για να αντιληφθούν οι επί τέσσερις αιώνες σκλάβοι των Τούρκων, ότι, για να απελευθερωθούν, πρέπει να βασιστούν στις δικές τους δυνάμεις. Μετά τη συντριβή του Μ. Ναπολέοντα το 1812 στη Μόσχα και τον περιορισμό του στη νήσο Έλβα, ακολούθησε η μείωση της γαλλικής δύναμης στην Ευρώπη και η σύγκληση το 1814 του Συνεδρίου της Βιέννης. Εκεί, φάνηκε ότι όλοι ενδιαφέρονταν για τη διατήρηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και συνεπώς οι Έλληνες δεν είχαν καμία ελπίδα να βοηθηθούν από τα ευρωπαϊκά κράτη. Ο Νικόλαος Σκουφάς στην Οδησσό, αισθανόμενος αυτή την πολιτική κατάσταση, ίδρυσε, λίγο πριν από το Συνέδριο της Βιέννης, το καλοκαίρι του 1814, τη Φιλική Εταιρεία. 

Η Οδησσός της Φιλικής Εταιρείας

  

Οι Έλληνες, όσοι σκέπτονταν τον απελευθερωτικό αγώνα, στις αρχές του 19^ου αιώνα ήταν χωρισμένοι σε δυο στρατόπεδα: σε αυτούς που πίστευαν ότι «ήλθε το πλήρωμα του χρόνου» και έπρεπε να γινόταν η Επανάσταση και σε εκείνους που υποστήριζαν ότι ήταν ακόμη νωρίς και, συνεπώς, χωρίς παιδεία και υποδομή, αυτή δεν θα μπορούσε να ευδοκιμήσει. Η Φιλική Εταιρεία ως μυστική και επαναστατική οργάνωση, φρόντιζε να μην έχει έγγραφα ή να τα εξαφανίζει. Γι’ αυτό και «κατάλογοι πλήρεις των μελών της Εταιρείας δεν διεσώθησαν, ατυχώς».

Οι Έλληνες της Ρωσίας έζησαν στα τέλη του 18^ου και στις αρχές του 19^ου αιώνα κάτω από την επίσημη πολιτική της Προστασίας. Αλλά σε αυτή την προστασία πρέπει να προσθέσουμε και την ιδιαίτερη συμπάθεια του ρωσικού λαού προς τους σκλαβωμένους ορθόδοξους της Βαλκανικής Χερσονήσου. Η ελληνική κοινότητα της Οδησσού το 19^ο αιώνα ήταν από τις πιο ανθούσες, με εκκλησίες, εκπαιδευτήρια, σωματεία, λέσχες, κλπ. Οι Έλληνες της Οδησσού ήταν πολλοί, μεταξύ των αλλοδαπών εμπόρων της πόλεως. Μάλλον το δυναμικό των Ελλήνων εμπόρων της Οδησσού θα έδωσε την ονομασία «Ελληνική πόλις».

Η Οδησσός, χαλκογραφία στο «Εθνικόν Ημερολόγιον» Μαρ. Βρετού 1861-1862.

Το 1808 η Οδησσός είχε 12.500 κατοίκους και το 1814, 25.000 κατοίκους. Από τις αρχές του 19^ο αιώνα, η πόλη απέκτησε πολυεθνικό χαρακτήρα. Εκεί ζούσαν (κατά σειρά) Ρώσοι, Εβραίοι, Ουκρανοί, Πολωνοί, Γερμανοί, Ιταλοί, Έλληνες, Τάταροι κ.ά. Άλλωστε, γενικός διοικητής της περιοχής, από το 1803 έως το 1815, ήταν ο Γάλλος Αρμάνδος – Εμμανουήλ Ντε Πλεσίς (De Plessis), δούκας Ντε Ρισελιέ (De Richelieu) και το 1815 τον διαδέχθηκε πάλι ο Γάλλος Α. Φ. Ντε Λανζερόν (A .F. De Langeron).

Εξάλλου, υποστηρίχθηκε ότι μεγάλη επίδραση στην ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό είχε το γεγονός των νικηφόρων ροσω-τουρκικών πολέμων του τέλους του 18^ο αιώνα, ιδίως των ετών 1768-1774 και 1781-1791. Είναι γεγονός ότι η Φιλική Εταιρεία (στην προετοιμασία της Επαναστάσεως του 1821) επέδρασε στη διαμόρφωση της κοσμοθεωρίας των Ρώσων Δεκεμβριστών.

Τέλος εκεί έζησαν αργότερα και οι επαναστάτες Ρώσοι Δεκεμβριστές Π. Ι. Ποστέλ (Ρ. Ι. Postel), Σ. Ι. Μουράβεφ Αποστόλ (S. I. Murav’ev Apοstol) και Μ. Ι. Μουράβεφ Αποστόλ (Μ. Ι. Murav’ev Apοstol) και ακόμη εκεί εξορίστηκε ο Α. Σ. Πούσκιν (A.S. Puskin). Τέλος, αργότερα ο Α. Σ. Πούσκιν, εμπνευ­σμένος από τον αγώνα του ελληνικού λαού, έγραψε ότι η Ελλάδα είναι «χώρα ηρώων και θεών».

Οι τρεις πρώτοι πρωτεργάτες

Νικόλαος Σκουφάς

Ο Νικόλαος Σκουφάς (1778-1818) ήταν μικροέμπορος και υπάλληλος. Δεν περισώθηκε ούτε το αληθινό όνομά του. Είχε στην Άρτα μικρό εμπορι­κό κατάστημα, όπου έραβε σκούφους, από όπου και το όνομά του. Γεννήθηκε στο Κομπότι της Άρτας το 1778 και πέθανε φτωχός στην Κωνσταντινούπολη, το 1818. Δυνατός χαρακτήρας, με απεριόριστη θέληση, έφθασε στην Οδησσό (1813) όπου ασχολήθηκε με το μικρεμπόριο και εργαζόταν ως υπάλληλος. Εκεί συνδέθηκε φιλικά με τους Τσακάλωφ και Ξάνθο και ίδρυσαν στην Οδησσό, στις 14 Σεπτεμβρίου 1814, τη Φιλική Εταιρεία, με «σκοπόν αμετάτρεπτον την ελευθέρωσιν της πατρίδος». Μετά τη σύσταση τη Φιλικής Εταιρείας, πήγε με αισιοδοξία στη Μό­σχα (τέλη Ιουλίου – αρχές Αυγούστου του 1814), με σκοπό να μυήσει τους εκεί Έλληνες μεγαλέμπο­ρους. Συνάντησε περιφρόνηση, δυσπιστία και χλευασμούς. Δεν απογοητεύτηκε, όμως, ο άσημος Ηπειρώτης ούτε από τους χλευασμούς των Ελλή­νων εμπόρων της Μόσχας, ούτε από την πτώχευσή του και αφοσιώθηκε στο έργο της Εταιρείας, θεώ­ρησε την πτώχευσή του ως «θεία Ευλογία». Το Δεκέμβριο του 1814  μύησε τον Γεώργιο Σέκερη, πρόσωπο κύρους στον Ελληνισμό της Ρωσίας. 

Παρά την απογοήτευση του Τσακάλωφ, ο Σκουφάς επέμενε στους στόχους της Εταιρείας και έπεισε τους συναγωνιστές του για τη μεταφορά της έδρας στην Κωνσταντινούπολη, η οποία αποτελούσε εμπορικό κέντρο για τους Έλληνες ομογενείς της Ανατολής. Ο Σκουφάς, διαβλέποντας πως η Πελοπόννησος ήταν κατάλληλη για την προετοιμασία και την έναρξη ακόμη της Επανάστασης, έπεισε τους Τσακάλωφ και Ξάνθο να εντάξουν στην Εταιρεία τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο από την Ανδρίτσαινα και να προγραμματίσουν ταξίδι στην Πελοπόννησο. Πλην, όμως, ο Σκουφάς πέθανε αιφνιδίως στις 31 Ιουλίου 1818, αφήνοντας τεράστιο κενό στη δράση της Εταιρείας, καθώς ήταν «άνθρωπος με πολύν ευαισθησίαν και πατριωτισμόν» – ψυχή ουσιαστικά της Εταιρείας.

Εμμανουήλ Ξάνθος, ξυλογραφία του 19ου αι.

Ο Εμμανουήλ Ξάνθος (1772-1852) γεννήθηκε στην Πάτμο και πέθανε στην Αθήνα. Ιδρυτικό μέ­λος της Φιλικής Εταιρείας και ο μόνος ο οποίος έ­γραψε Απομνημονεύματα, που πρωτοεκδόθηκαν το 1845, δηλαδή 30 περίπου χρόνια μετά τα γεγο­νότα. Μικροέμπορος και υπάλληλος με ανήσυχο πνεύμα και μεγάλη δραστηριότητα. Μυήθηκε στην Εταιρεία των Ελευθέρων Τεκτόνων, στη Λευκά­δα, από το φίλο του Παναγιώτη Καραγιάννη και αργότερα «συνέλαβεν αμέσως την ιδέαν ότι ηδύνατο να ενεργηθεί μια φυσική εταιρεία, κατά τους κανόνες ταύτης της των ελευθέρων Τεκτόνων, βάσιν έ­χουσα την ένωσιν όλων των εν Ελλάδι και εις τα άλλα μέρη ευρισκομένων…».

Το 1814 στην Οδησσό, με τον Νι­κόλαο Σκουφά και τον Αθανάσιο Τσακάλωφ ίδρυ­σαν τη Φιλική Εταιρεία. Αυτός, το 1819, πρότεινε στην Πετρούπολη την αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας στον I. Καποδίστρια, αλλά είναι γνωστό ότι ο τελευταίος αρνήθηκε. Τότε, ο Ξάνθος απευθύνθηκε στον Αλέξανδρο Υψηλάντη, ο οποίος και αναγορεύτηκε Γενικός Επίτροπος της Αρχής, δηλαδή αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας.

Το 1827 ο Ξάνθος εγκατέλειψε την Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στο Βουκουρέστι «λησμονηθείς τοσούτον, ώστε να θεωρείται εν Ελλάδι αποθανών». Στη Ρουμανία, έζησε για δέκα χρόνια σχεδόν ξεχασμένος.   Αλλά το 1834, η δημοσίευση κατηγοριών από τον Π. Αναγνωστόπουλο, ότι ο Εμμανουήλ Ξάνθος σκόρπισε αλόγιστα τα χρήματα της Εθνικής Κάσας κατά τον Αγώνα, επανέφερε τον τελευταίο στην Ελλάδα, το 1837, όπου έγραψε, απολογητικώς, τα «Απομνημονεύματα περί της Φιλικής Εταιρείας» (εκδόθηκαν το 1845). Του απενεμήθη ο Χρυσός Σταυρός τους Σωτήρος και ένα τιμητικό επίδομα, το οποίο ουδέποτε έλαβε. Έζησε πάμφτωχος και ξεχασμένος στην οδό Νικόδημου 27, ο Φιλήμων ανασκεύασε τις κατηγορίες εναντίον του και, ζώντας σε πλήρη ένδεια, δυστυχισμένος και μόνος, πέθανε στις 28 Νοεμβρίου 1852, γλιστρώντας από τα σκαλιά της Βουλής. Κηδεύτηκε με τιμές στρατηγού. Νεότερες αρχειακές έρευνες στη Ρω­σία «διορθώνουν» ορισμένα σημεία των Απομνημονευμάτων του Εμμανουήλ Ξάνθου διότι, όπως αναφέραμε, αυτά γράφτηκαν απολογητικώς και περίπου 30 χρόνια μετά τα γεγονότα.

Αθανάσιος Τσακάλωφ

Ο Αθανάσιος Τσακάλογλου και στη συνέχεια Τσακάλωφ (περ. 1788 – 1851) υπήρξε ο νεότερος της «τρόικας» και ο πιο δραστήριος. Ο πατέρας του, Νικηφόρος Τεκελής, ήταν έμπορος από τον Τύρναβο και η μητέρα του, κόρη αρχοντικής γιαννιώτικης οικογένειας. Γεννή­θηκε στα Γιάννενα και πέθανε στη Μόσχα. Για να γλιτώσει από τον Αλή Πασά διέφυγε στη Μόσχα, όπου ήδη είχε εγκατασταθεί ο πατέρας του.   Σπούδασε στη Μαρουτσαία Σχολή των Ιωαννίνων, κοντά στον Αθανάσιο Ψαλίδα και τον Κοσμά Μπαλάνο και συνέχισε τις σπουδές του στο Παρίσι. Εκεί συμμετείχε στην πατριωτική εταιρεία «Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον».  

Το 1813 επέστρεψε στη Οδησσό, οπότε και συνδέθηκε φιλικά με τους Ξάνθο και Σκουφά, ιδρύοντας τη Φιλική Εταιρεία. Μετέβη στη Σμύρνη και, μετά το θάνατο του Σκουφά, το 1818, επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη. Ανήσυχος για την πορεία της Εταιρείας, ταξίδεψε ο ίδιος στην Πελοπόννησο και μετά τη δολοφονία του ύποπτου μέλους της Εταιρείας, Γαλάτη, στην Ερμιόνη Αργολίδας, έφυγε για την Ιταλία. Εκεί μύησε τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, το μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιο και τον ηγεμόνα Κωστάκη Καρατζά.

Όταν ξέσπασε η Επανάσταση, διορίστηκε από τον Υψηλάντη υπασπιστής του Ιερού Λόχου, τραυματίστηκε στο Δραγατσάνι. Αργότερα, επί Καποδίστρια, υπηρέτησε ως υπάλληλος του Γενικού Φροντιστηρίου και ήταν πληρεξούσιος στην Εθνοσυνέλευση του Άργους. Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια εγκαταστάθηκε στη Μόσχα, όπου πέθανε το 1851.

Τα πρώτα μέλη-βοηθοί των πρωταγωνιστών

Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος, ξυλογραφία του Τάσσου.

Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος (1790-1854).

Ο όγδοος κατά σειρά εκλογής εκ των 16 μελών της Αρχής. Μυήθηκε στην Εταιρεία μάλλον στις αρχές του 1816. Γεννήθηκε στην Ανδρίτσαινα της Ολυμπίας γύρω στο 1790 και πέθανε στην Αθήνα το 1854. Στην Οδησσό ήταν υπάλληλος του εμπό­ρου Αθανασίου Σέκερη. Τον Απρίλιο του 1818, μα­ζί με τον Σκουφά και τον Λουριώτη πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου γνώρισε τον Ξάνθο. Με­τά το θάνατο του Σκουφά (Ιούλιος 1818), από τον Αύ­γουστο του 1818, ο Αναγνωστόπουλος ανέλαβε να επισκεφθεί, όπως και άλλοι Απόστολοι, όλα τα σημεία του Ελληνισμού.

Το Φεβρουάριο του 1819 πήγε στις παραδουνά­βιες ηγεμονίες για θέματα της Εταιρείας. Εκεί προσέλαβε στην Αρχή τον Γ. Λεβέντη και τον Γρ. Δικαίο. Δεν προσέλαβε όμως τον Θ. Νέγρη και αυτό προκάλεσε δυσαρέσκεια. Αργότερα, ήλθε στην Ελλάδα με τον Δημήτριο Υψηλάντη. Πολέ­μησε στον Αγώνα σε πολλές μάχες και μετά την α­πελευθέρωση ανέλαβε διάφορες διοικητικές θέ­σεις.

Η διαμάχη του με τον Ξάνθο, για το ποιος μυήθηκε πρώτος στην Εταιρεία και τι προσέφερε στον Αγώνα, προκάλεσε πολλές δημοσιογραφικές συζητήσεις από το 1834 και μετά. Ο πρώτος Φιλικός που μυήθηκε από τον Σκουφά ήταν, το Δεκέμβριο του 1814, στη Μόσχα, ο σπουδαστής Γεώργιος Σέκερης (αδελφός των μεγαλε­μπόρων στην Κωνσταντινούπολη, Παναγιώτη και Αθανασίου Σέκερη, οι οποίοι μυήθηκαν αργότερα).

Γιωργάκης Ολύμπιος (1772-1821)

Ο ίδιος ο Σκουφάς στα τέλη του 1815 μύησε στη Μό­σχα τον Αντώνιο Κομιζόπουλο (συγγενή του Γρηγορίου Ιω. Μαρασλή). Στις αρχές του 1816, στην Οδησσό, ο Σκουφάς, όπως αναφέραμε, μύησε τον Αθανάσιο Σέκερη και τον υπάλληλο του τελευταί­ου, Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο. Το 1816 τελικά δέχτηκε να μυηθεί ο Άνθιμος Γαζής. Το 1817, ο Γεωργάκης Ολύμπιος, διερχόμενος από το Ιάσιο, συνάντησε εκεί τον ήδη μυημένο Γε­ώργιο Λεβέντη. Το 1817, από τους τρεις οπλαρχη­γούς που πήγαν στην Οδησσό, ο Σκουφάς μύησε ε­κεί τον Ηλία Χρυσοσπάθη και ο Αναγνωστόπουλος τον Αναγνώστη Αναγνωσταρά και τον Παναγιώτη Δημητρόπουλο.

Στη γνωστή σφραγίδα (Εμ. Ξάνθος, Απομνημο­νεύματα περί της Φιλικής Εταιρείας, Αθήνα 1845, σ. 11) της Φιλικής Εταιρείας, σε αχρονολόγητη ε­πιστολή προς τον πατριάρχη Αλεξανδρείας Θεόφι­λο, αναφέρονται με τη σειρά οι:

I: Ιωάννης Καποδίστριας

Α: Άνθιμος Γαζής

Α: Αθανάσιος Τσακάλωφ

Π: Παναγιώτης Σέκερης

Ν: Νικόλαος Σκουφάς

Ε: Εμμανουήλ Ξάνθος

Π: Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος

Α: Αντώνιος Κομιζόπουλος

Α: Αθανάσιος Σέκερης

*Ε: Ελλάς

Βασικές λεπτομέρειες ύστερα από αρχειακές έρευνες στη Ρωσία

Ποιος είχε την ιδέα της ίδρυσης; Ο Ξάνθος έγρα­ψε ότι αυτός παρακίνησε τον Σκουφά, αλλά είναι βέβαιο ότι «ο Σκουφάς πρώτος διέγραψε επί χάρ­του σχεδόν περί Εταιρείας», όπως ο ίδιος ο Ξάνθος βεβαιώνει. Γενικά, το 1814 με 1818 η Φιλική Εταιρεία εξα­πλώθηκε με προσοχή και με αργούς ρυθμούς. Στις αρχές του 1817, η Φιλική Εταιρεία αριθμούσε μόλις 20 μέλη, αλλά ο Γαλάτης κατέθεσε στην Αστυνο­μία της Πετρουπόλεως ότι η οργάνωση είχε μέλη σε όλη την Ελλάδα και σε άλλες χώρες και ότι τα μέλη της είναι χιλιάδες!

Το σπίτι της οδού Κράσνη (πάροδος Ν. 18) στην Οδησσό, όπου ιδρύθηκε η Φιλική Εταιρεία.

Ο Ξάνθος βρισκόταν στην Οδησσό από το 1810. Το 1812 πήγε στην Κωνσταντινούπολη και από εκεί στην Ήπειρο. Επέστρεψε στη Οδησσό το Νοέμβριο του 1813, από όπου αναχώρησε για την Κωνσταντινούπολη το Δεκέμβριο του 1814. Τα Κρατικά Αρχεία της Οδησσού μαρτυρούν ότι ο Ξάνθος ήταν το 1814 στην Οδησσό και συνεπώς καταρρίπτονται όσα, αργότερα, καταμαρτυρεί ο Π. Αναγνωστόπου­λος κατά του Ξάνθου, ότι ο τελευταίος δεν ήταν το 1814 στην Οδησσό.

Στην Κωνσταντινούπολη, ο Ξαν­θός έγινε το 1818 επικεφαλής της Εταιρείας. Στις ικανότητες του Ξάνθου ανήκει το ότι ο Αλεξ. Υψη­λάντης ανέλαβε την καθοδήγηση της Εταιρείας. Ο Εμμανουήλ Ξάνθος ήταν στην Οδησσό πριν από το Νοέμβριο του 1814, ο Νικόλα­ος Σκουφάς πριν από τον Ιούνιο του 1814 και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ πριν από τον Απρίλιο του 1814. Δεν υπάρχει ημερομη­νία ιδρύσεως της Φιλικής Εταιρείας. Πάντως, χρόνος παραμονής και των τριών ιδρυτών στην Οδησσό φαί­νεται ο Ιούνιος του 1814 (τουλάχιστον των δύο Σκου­φά – Τσακάλωφ από τους τρεις). Μπορούμε λοιπόν να υποθέσουμε ότι τον Ιούνιο του 1814 τέθηκαν οι βάσεις της ίδρυσης της Φιλικής Εταιρείας.

Που γινόταν η ορκωμοσία: Ο Κωνσταντίνος Κ. Παπουλίδης υποστήριξε ότι η ορκωμοσία στην Οδησσό γινόταν στο ναό της Αγίας Τριάδος της Οδησσού, γι’ αυτό και ονομαζόταν «ο ναός των Φι­λικών».

«Ο όρκος του Φιλικού». Πίνακας του Επτανήσιου ζωγράφου Διονυσίου Τσόκου (1849), που αποδίδει σε κατανυκτική ατμόσφαιρα την κορυφαία στιγμή της μύησης στην Εταιρεία, δηλ. του όρκου πάνω στο Ευαγγέλιο, και παριστάνει, κατά την παράδοση, την ορκωμοσία στην Ζάκυνθο του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

Άλλωστε, έχουμε και έγγραφη μαρτυρία ορκωμοσίας μέσα σε ναό της Ζακύνθου (στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου των Λατίνων). Πρβλ. και την ελαιογραφία του Διονυσίου Τσόκου «Ο όρκος του Φιλικού», από το 1849, όπου ορκίζεται ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης από τον ιερομόναχο Άνθιμο Αργυρόπουλο, παρουσία του Αναγνωσταρά, στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου της Ζακύνθου, την 1^η Δεκεμβρίου 1818.

Κυριάκος Κ. Παπουλίδης
Διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας του
Πανεπιστημίου Paris IV (Σορβόνη)

Βασική Βιβλιογραφία

• I. Φιλήμων, Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας, Ναύπλιο 1834.
• Σακελλάριος Γ. Σακελλαρίου, Φιλική Εταιρεία, Οδησσός, 1909.
• Εμμ. Ξάνθος, Απομνημονεύματα περί της Φιλικής Εταιρείας, «Απομνημονεύματα αγωνιστών του ’21», τόμ. 9, Αθήνα 1959.
• Gr. Ars, Tajno obscestvo Filiki Eterija, Μόσχα, 1965. Ελληνική μετάφραση: Σεραφείμ Παπαδημητρίου, Η μυστική οργάνωση «Φιλική Εταιρεία», Αθήνα 1966.
• Gr. L. Ars, Eteristskoe dvizenie ν Rossii, Μόσχα 1970.
• E.Π. Πρωτοψάλτης, Η Φιλική Εταιρεία (Αναμνηστικόν τεύχος επί τη 150ετηρίδι), Αθήνα (Ακαδημία Αθηνών) 1974.
• Gr. L. Ars, I. Kapodistrija i greceskoe nacional’ noosvoboditel’noe dvizenie 1809-1822 gg., Μόσχα 1976.
• Gr.L. Ars – Gr. M. Pjatigorskij, «Nekotorye voprosy istorii Filiki Eterii ν svete novyh dannyh sovetskih arhivov», στο συλλογικό έργο Balkanskie Issledovanija, τόμ. 11, Μόσχα 1989, σσ. 24-42.
• Κωνσταντίνος Κ. Παπουλίδης, Οι Έλληνες της Οδησσού, Θεσσαλονίκη (Αφοί Κυριακίδη) 1999. 

Πηγή

---

• Ελευθεροτυπία, Περιοδικό Ιστορικά, « Φιλική Εταιρεία / Άγνωστες πτυχές της μυστικής οργάνωσης », τεύχος 48, 14 Σεπτεμβρίου 2000.

μεταγραφή από : http://argolikivivliothiki.gr